De gemeenteraad van Nijmegen heeft vorige week woensdag ingestemd met het burgerinitiatief ‘Nijmegen gentechvrij’ van de werkgroep ‘Burgers voor gentechvrij voedsel.’ De werkgroep pleit in het burgerinitiatief onder andere om Nijmegen tot gentechvrije stad te verklaren. Maar wat betekent dat, Nijmegen ‘gentechvrij’ verklaren? En heeft het zin? Radboudonderzoekers zijn, op z’n zachtst gezegd, kritisch.

Het burgerinitiatief richt zich met name op gentechvrij voedsel en gentechvrije landbouw. Een ANP-bericht over het initiatief vermeldt expliciet dat het volgens de indieners niet gericht is tegen ‘genetisch onderzoek door onder meer de Radboud Universiteit’. Dat geeft al iets meer inkadering aan de claim ‘Nijmegen gentechvrij’ – maar dan nog vraagt Gerard van der Weerden, beheerder Proeftuinen en Genenbank aan de Radboud Universiteit, zich af of zo’n slogan een goede discussie over het onderwerp bevordert. ‘Een gentechvrije stad – het is makkelijk gezegd, maar wat wordt ermee bedoeld? Je kunt gentechnologie, wat een breed begrip is, met één gebaar afwijzen, maar is dat werkelijk wat je wilt? Wat is er op tegen om bijvoorbeeld genetisch materiaal van een plant in te brengen in een nauw verwante soort, om zo een resultaat te bereiken waar je met traditionele kruisingstechnieken misschien wel twintig jaar over doet? Ik denk niet dat dat iets is wat men afwijst.’

Voordelen van gentechnologie
Want gentechnologie kan mooie dingen opleveren: ‘Wij zijn hier op de universiteit bijvoorbeeld op zoek naar genen die aardappels duurzaam resistent kunnen maken tegen de aardappelziekte Phytophthora infestans. Sommige aan de aardappel verwante soorten hebben die genen van nature in zich; wij zoeken met behulp van moleculaire technieken naar die resistentiegenen. Hebben we zo’n gen gevonden, dan brengen we dat vervolgens in in onze aardappelrassen. Nieuwe aardappelrassen worden daarmee aan onze universiteit niet ontwikkeld, wij doen fundamenteel onderzoek dat ons meer leert over resistentiegenen en dat veredelaars bouwstenen aanreikt om in de toekomst een stuk sneller tot aardappelrassen met de gewenste resistentie te komen .’
En dat is niet het enige voordeel: ‘Als we planten kunnen kweken met een duurzame resistentie tegen aardappelziekte, scheelt dat enorm in het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.’

Voorkomen is beter
Lucas Buur, indiener van het burgerinitiatief, denkt er anders over. ‘Onderzoekers roepen vaak dat ze alles in de hand hebben, maar in de praktijk blijkt dat de natuur reageert op de toegepaste techniek. Zo is bijvoorbeeld onkruidresistentie ontstaan, waardoor alleen maar meer gif in het milieu gebracht is. We moeten nog zien of duurzame resistentie tegen aardappelziekte mogelijk is door middel van gentechnologie en welke overwachte problemen er op zullen duiken.’
Niettemin, haast Buur zich te zeggen: het burgerinitiatief is niet op de eerste plaats op onderzoek in het lab gericht, maar vooral op wat er buiten in de natuur en in de landbouw gebeurt en nog kan gaan gebeuren. ‘Je kunt wachten tot er een boer komt die gentech gaat verbouwen, maar het is slimmer om conflicten voor te zijn. Het ‘gentechvrij’ slaat wat ons betreft vooral op wat de gemeente zelf kan doen, bijvoorbeeld in de vorm van gebiedsbescherming.’

Heel Nijmegen biologisch?
De meeste mensen zijn niet per definitie tegen elke vorm van gentechnologie, weet Lucien Hanssen, als onderzoeker verbonden aan het Centre for Society and Genomics, gevestigd aan de Radboud Universiteit. ‘Gentech toepassen in voedselproductie en landbouw, daar is een kleine meerderheid van de Nederlanders in grote lijnen op tegen. Maar dat is in Nederland amper aan de orde: in Nederland, en trouwens in heel Europa worden amper genetisch aangepaste gewassen geteeld.’
Nederland is wel een grote importeur van gentech-grondstoffen, vertelt Hanssen. Met name soja, dat als veevoer dient, wordt op grote schaal uit Zuid-Amerika ingevoerd. Dus waarom de Nijmeegse gemeenteraad dan instemt met een voorstel om de stad ‘gentechvrij’ te verklaren? ‘Eerlijk gezegd slaat dat nergens op. Het is een politieke claim die niet waar te maken is in de praktijk. Want dan moet je er namelijk voor zorgen er in Nijmegen geen producten meer te koop zijn waar gentech-grondstoffen aan te pas komen en meteen maar geen vlees meer eten. En dat is feitelijk alleen te realiseren door uitsluitend biologisch in te kopen. Wil je Nijmegen gentechvrij verklaren, dan zou iedereen in Nijmegen dat moeten doen. Dat is niet realistisch en dat moet een gemeenteraad die instemt met zo’n voorstel toch weten.’
Dirk Hart, net als Lucas Buur lid van de werkgroep Burgers voor gentechvrij voedsel, benadrukt dat zíj dat in ieder geval ook niet voorgesteld hebben: ‘Nijmegen gentechvrij verklaren is inderdaad een politieke uitspraak, maar niet om biologisch koopgedrag op te leggen. Iedereen mag zelf bepalen hoe gezond hij wil eten. Het Burgerinitiatief gaat juist over keuzevrijheid.’

Niet goed voor innovatieklimaat
Er is een tweede reden waarom Hanssen, die zich bezighoudt met de vraag hoe nieuwe technologieën hun weg vinden in de samenleving, het niet verstandig vindt dat de gemeenteraad heeft ingestemd met het initiatief, dat gesteund werd door 4000 burgers (minder dan 3 procent van de Nijmeegse bevolking) . ‘Uit onderzoek blijkt steeds dat mensen niet tegen nieuwe technologieën zijn, mits zaken als veiligheid en risico’s goed geregeld en beheersbaar zijn. Door dit voorstel over te nemen, wekt de raad de suggestie dat de Nijmeegse bevolking tegen high technology zou zijn. Dat lijkt mij niet verstandig met het oog op het Nijmeegse innovatieklimaat, de deelname in nieuwe onderzoeksprogramma’s, het aantrekken van investeerders en uiteindelijk het creëren van nieuwe banen voor de Nijmegenaren zelf.’
Lucas Buur denk dat dat wel meevalt: ‘Onlangs heeft Heinz Nijmegen uitgekozen als vestigingsplaats voor een nieuw innovatiecentrum, en wat blijkt? Heinz werkt gentechvrij! Het een sluit het ander dus niet uit.’ /Anja van Kessel