Fijnstofdeeltjes zijn overal om ons heen én ontzettend schadelijk voor de mens. Dat moet veranderen, vond Beate Stevens. En dus ontwierp ze een fijnstofdetector: een klein kastje dat fijnstof meet. ‘Het is een eerste stap naar een schonere omgeving’.

‘Toen NEC vorig jaar promoveerde konden we het vuurwerk terugzien in de metingen van onze kastjes’, vertelt Beate Stevens, Radboudalumna en oprichter van AeroCount, het bedrijf achter de fijnstofmeter. ‘We konden zelfs precies zien hoe de wind stond die avond.’

‘Maar veel mensen beseffen niet hoe schadelijk en ongezond fijnstof is’, gaat ze verder. Ze trekt er een serieus gezicht bij. ‘De gemiddelde Nederlander krijgt per week een hoeveelheid fijnstof binnen die gelijk staat aan het roken van twee pakjes sigaretten. Dus het is wel degelijk belangrijk dat mensen meten hoe erg vervuild de lucht in hun omgeving is.’

In haar handen houdt Stevens een zwart kastje van zo’n 10 bij 10 centimeter: de fijnstofdetector van AeroCount. Een apparaatje dat mensen zowel binnen- als buitenshuis kunnen neerzetten en dat continu het fijnstofgehalte (minuscule deeltjes, zie kader) meet. Dat gebeurt aan de hand van een kleine laser, die meet hoeveel zijwaartse lichtverstrooiing er plaatsvindt. Simpel gezegd: hoe meer lichtverstrooiing, hoe meer fijnstof. Het kastje wordt aangesloten op het Wifi-netwerk en met een app op de telefoon kan de gebruiker meekijken naar de hoeveelheid fijnstof.

Ei bakken

In eerste instantie gaat het vooral om de bewustwording, vertelt Stevens. ‘Veel mensen hebben er geen idee van dat fijnstof niet alleen ontstaat bij de uitstoot van auto’s of schepen, maar ook bij alledaagse dingen zoals het bakken van een ei of het laten branden van kaarsjes.’

Het idee voor het apparaatje ontstond jaren terug al, tijdens een werkgroep in 2014 waarbij Science-studenten een oplossing voor het fijnstofprobleem moesten bedenken. Die oplossing kwam er niet, maar wél een manier om het goed – en vooral goedkoop – te kunnen detecteren. Dat idee liet Stevens, samen met enkele medestudenten, gedurende haar studietijd niet meer los.

Na het afronden van haar master Science in 2019 voegde Stevens de daad bij het woord. Als spin-off, een beginnend bedrijfje, gelieerd aan de Radboud Universiteit, begon ze samen met de anderen aan het ontwerp van het kastje, de software erachter en de marktwaarde. Nu − zo’n 2,5 jaar later − is het eindelijk zover: de fijnstofdetector van AeroCount is een feit. De kosten? 130 euro per stuk.

‘Er was een enorme piek te zien, ik gok dat er een schip langskwam dat veel fijnstof uitstootte’

‘Kijk, hier zie je hoe het er gisteren bij mij thuis uitzag’, vertelt oud-universitair hoofddocent Molecuul en Laserfysica Frans Harren. Hij is nauw betrokken bij het bedrijf en heeft het apparaatje thuis ook aan de muur hangen.

‘Rond etenstijd zie je bijvoorbeeld dat het fijnstofgehalte wat omhoog gaat. Dat komt door het koken. Maar eerder op de dag was er ook een enorme piek te zien, die is wat lastiger te verklaren. Ik woon aan het Maas-Waalkanaal, ik gok dat er een schip langskwam dat veel fijnstof uitstootte.’

Privacy

Stevens en Harren dromen van een groter netwerk aan kastjes. Maar er zijn nog wel de nodige uitdagingen om te overkomen. Citizen science, waarbij mensen massaal hun data delen, is bijvoorbeeld niet mogelijk met de fijnstofdetector. ‘Als het gaat om binnenmetingen in privésfeer, betreft het gevoelige data. Privacytechnisch kunnen − en willen − we dat niet zomaar delen, je eigen data worden daarom ook versleuteld verstuurd naar de app’, aldus Stevens.

Harren: ‘Maar als mensen de kastjes buiten ophangen, kunnen we voor grotere regio’s meten wat het fijnstofgehalte is. Denk aan postcodes bijvoorbeeld. Maar dan moeten er wel een aantal kastjes staan voordat je die info kan gaan delen.’

Wat het nut is van het continu meten van de lucht? ‘Het is de eerste stap naar een schonere omgeving’, zegt Stevens resoluut.

Grootschalige luchtvervuiling

Het kleine kastje kan ook grootschalige luchtvervuiling eerder detecteren, vervolgt Harren. ‘Denk aan de luchtkwaliteit in Nijmegen-West, waar veel over te doen is (vorig jaar bleek dat asfaltfabriek APN een veel te hoge uitstoot aan schadelijke stoffen had, red.). Sinds 2016 worden de fijnstofgehaltes in de lucht niet meer bijgehouden door de gemeente.’

De fysicus schudt zijn hoofd. ‘Nu gaat de gemeente weer nieuwe metingen doen, hebben ze toegezegd. Ze gaan, voor hoe lang het duurt, op zeven plaatsen fijnstofdetectoren ophangen. Die kastjes zijn groter en kosten veel geld. Met je eigen sensor, zoals bij onze fijnstofmeter, ben je misschien iets minder precies, maar je krijgt als burger veel sneller inzicht in de fijnstofwaarden van je omgeving én het is ook nog eens goedkoper.’ Een lach volgt: ‘Laat de gemeente maar contact met ons opnemen.’