In het interbellum was er – net als nu – veel discussie over extremisme. Joris Gijsenbergh promoveerde op het debat van destijds en trekt lessen die nu van pas kunnen komen. ‘Als de maatschappij bang is, dan moet je onderzoeken waar die angst vandaan komt.’

In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw waren veel mensen bang. Niet voor ‘tsunami’s van islamisering’ of voor vluchtelingen, maar voor communisten. Joris Gijsenbergh onderzocht het bange sentiment uit die tijd. ‘Ik heb verslagen gelezen van oude gemeenteraadsdebatten, tijdschriften van organisaties als de Nationale Bond tegen Revolutie, het archief van de Centrale Inlichtingendienst – noem maar op. Er was duidelijk een sterke angst voor links-extremisme. Bij protestacties kreeg de politie soms hulp van vrijwillige milities die het prima vonden om zo nu en dan een communist in elkaar te slaan.’

‘Men was niet letterlijk bang voor een communistische heilstaat’

Gijsenbergh ontdekte in zijn onderzoek dat men in het interbellum niet letterlijk bang was voor een communistische heilstaat in Nederland. ‘Links-extremisten brachten zedeloosheid en wanorde, dacht het conservatieve, christelijke deel van de samenleving. Ze namen het niet zo serieus met huwelijkse moraal. En daar had een groot deel van Nederland geen zin in.’

PVV
Hier zijn volgens Gijsenbergh, die inmiddels aan de Universiteit Utrecht werkt, interessante parallellen te trekken met het heden. ‘De PVV staat hoog in de peilingen, maar dat wil niet zeggen dat al hun kiezers bang zijn voor de islam. Wil je die groep kiezers begrijpen, dan moet je bekijken waar ze precies bang voor zijn. Vrezen ze voor een terroristische aanslag, of zijn ze bang dat hun zus op straat wordt nageroepen door Marokkaanse jeugd? Dat is iets heel anders.’

Dat is nog nooit goed onderzocht. En dat heeft zo zijn redenen. ‘Allereerst hebben populisten een sterk wantrouwen voor de academische gemeenschap en zien ze er doorgaans weinig waarde in om mee te werken. Daarnaast lijkt er in Nederland nog altijd een stigma op de PVV te rusten. Mensen zeggen niet graag dat ze op die partij stemmen. En daardoor weten we nog altijd niet goed wat er écht speelt onder het electoraat van Geert Wilders.’