De verkiezingen wierpen gisteren hun schaduw vooruit in het urenlange debat over de nieuwe basisbeurs. De oppositiepartijen maakten zich nog één keer kwaad over de plannen, die ze uiteindelijk toch gaan steunen.

Jazeker, de basisbeurs komt terug en de ‘pechstudenten’ van het leenstelsel krijgen een kleine tegemoetkoming voor de beurs die ze zijn misgelopen. Grote verrassingen zou het debat woensdag niet brengen, wisten alle fracties van tevoren.

Dus wat moesten ze doen? De regeringspartijen onderstreepten hun succes: de terugkeer van de basisbeurs is een grote stap vooruit. En de kleine tegemoetkoming voor de pechstudenten is beter dan niets.

Hekelen

De oppositiepartijen zaten in een lastiger positie. Allemaal gaan ze dinsdag, als er gestemd wordt, het wetsvoorstel steunen, dus wat konden ze in het debat nog zeggen? Sommige partijen besloten het beschikbare budget te hekelen.

Voor de tegemoetkoming aan de pechstudenten is een miljard euro uitgetrokken. Ben je vier jaar basisbeurs misgelopen, dan krijg je zo’n 1.400 euro. Veel te weinig, smaalden oppositiepartijen, en de vier regeringspartijen konden het bedrag ook niet uitleggen. Er zat geen logica achter, het miljard was gewoon de uitkomst van de coalitieonderhandelingen geweest en hier moest iedereen het mee doen.

‘Gelukkig kunnen we op 15 maart weer naar de stembus’

Hetzelfde geldt voor de basisbeurs, die een miljard euro per jaar mag kosten. Binnen dat budget is gezocht naar een goede verdeling: wat moeten uitwonende en thuiswonende studenten krijgen, hoe hoog wordt dan de aanvullende beurs? Maar geld erbij is niet mogelijk. Wel zullen de bedragen meegroeien met de inflatie.

Stoïcijns

De vier regeringspartijen bleven stoïcijns onder de aanvallen. De oppositie had die vragen moeten stellen aan degenen die de onderhandelingen voor het regeerakkoord hebben gevoerd, zei Zohair El Yassini van de VVD. Ook minister Dijkgraaf reageerde nonchalant: dit was nu eenmaal de envelop waarmee hij het moest doen.

Met een schuin oog keken de partijen naar de komende verkiezingen. ‘Gelukkig kunnen we op 15 maart weer naar de stembus’, zei bijvoorbeeld Caroline van der Plas (BBB). Ze hoopte dat de nieuwe Eerste Kamer iets aan ‘schadecontrole’ kon doen. Maar ze zou wel voorstemmen.

‘Gratis bier bestaat niet’

Harm Beertema van de PVV vroeg excuses van de minister voor het ‘neoliberale avontuur’ dat het leenstelsel was geweest. Als je excuses kunt maken voor de slavernij, waarom dan niet voor het leenstelsel? Dijkgraaf ging er niet in mee.

Natuurlijk kregen oppositiepartijen PvdA en GroenLinks in het debat ook een veeg uit de pan. Zij hadden immers meegewerkt aan de komst van het leenstelsel, zoals met name DENK graag herhaalde. Ze staken de hand in eigen boezem. Habtamu de Hoop (PvdA) sprak van een goedbedoeld, maar achteraf verkeerd stelsel dat de toegankelijkheid van het onderwijs heeft geschaad, bijvoorbeeld voor kinderen uit gezinnen met schulden. ‘Het doet gewoon pijn.’

 Gratis bier

Ook Kamerlid Lisa Westerveld erkende ruiterlijk dat de invoering van het leenstelsel een vergissing was, al zette ze andere partijen graag op hun plaats als ze te hoog van de toren bliezen. Want het leenstelsel was ingevoerd om extra geld voor het hoger onderwijs vrij te krijgen. Anderen partijen pleitten destijds voor bezuinigen op de ov-studentenkaart of een langstudeerboete voor trage studenten. ‘Gratis bier bestaat niet’, antwoordde René Peters van het CDA.

Uiteindelijk kwam minister Dijkgraaf aan het woord, die vooral de eendracht in de Kamer wilde benadrukken. ‘Ik heb hier eigenlijk alleen maar verwelkomende woorden over de basisbeurs gehoord.’

De voorstellen van de oppositiepartijen wimpelde hij weg: die waren te duur. Een hogere beurs en meer geld voor pechstudenten? Dat gaat niet. De rente op studieschulden schrappen? Ook daar heeft hij geen geld voor.

Controles

Maar er waren ook enkele praktische vragen. Zo wilden SP en GroenLinks meer weten over de controles die DUO uitvoert op de basisbeurs voor uitwonenden. De dienst gaat kijken of studenten werkelijk op zichzelf wonen of toch stiekem bij hun ouders zijn gebleven. Gaan die controles wel goed, vroeg GroenLinks. Veel studenten krijgen immers gelijk als ze in bezwaar gaan, bleek deze week uit nieuwe cijfers van DUO. De SP wilde weten wat er gebeurt als studenten de controleurs niet binnenlaten. Dan gaan ze de buren bevragen, was het antwoord. De minister ging er niet zo diep op in.

Ook de regeringspartijen noemden een paar aandachtspunten. Jeanet van der Laan (D66) vroeg naar de studiefinanciering van studenten van de BES-eilanden. Die kunnen hun Nederlandse beurs niet zomaar meenemen naar een ander Europees land, als ze daar willen studeren. Ze moeten dan eerst ‘voldoende binding’ met Nederland aantonen. ‘Ik schrik hiervan’, zei ze. Dijkgraaf beloofde ernaar te kijken.

Zo kwam het debat laat in de avond ten einde. Is de terugkeer van de basisbeurs een historische stap, zoals DENK meent? Of moet je eerst maar afwachten hoelang het systeem deze keer overeind blijft, zoals de PVV tegenwierp? Dijkgraaf: ‘Ik denk dat we met elkaar kunnen vaststellen dat we een heel belangrijke stap voorwaarts hebben gezet.’