De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis. En dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 8 van deze serie Science & Corona breekt socioloog Ellen Verbakel een lans voor mantelzorgers. ‘Mantelzorgers moeten nu injecties gaan zetten, maar weten helemaal niet hoe dat moet.’

Een legioen aan artsen, verplegers en andere zorgverleners bestrijdt het coronavirus. Veel Nederlanders realiseren zich niet dat hier ook een onzichtbaar zorgleger aan meewerkt. 4,4 miljoen Nederlandse mantelzorgers zorgen voor hun dementerende man, bejaarde buurvrouw of verstandelijk beperkt kind en helpen zo het Nederlandse zorgsysteem draaiende te houden. Wat betekent de coronacrisis eigenlijk voor hen?

Overspannen

‘Ik verwacht dat veel mantelzorgers het zwaarder gaan krijgen’, zegt Ellen Verbakel. Als hoogleraar Algemene en Theoretische Sociologie doet ze onderzoek naar de relatie tussen het verlenen van mantelzorg en het welzijn van de mantelzorgers. Het helpen van hulpbehoevende naasten heeft veel positieve kanten, zegt Verbakel, maar mantelzorg kan ook loodzwaar zijn, helemaal als je veel taken op je moet nemen. Mantelzorgers komen zelf vaak in de problemen als ze te zwaar worden belast. Hierom worden veel mantelzorgers normaal gesproken geholpen door professionele hulp. Dementerende bejaarden kunnen bijvoorbeeld overdag naar de dagopvang.

‘Veel mantelzorgers voelen zich verantwoordelijk en nemen nu intensieve zorg op zich’

Dankzij de coronacrisis is veel van zulke hulp stopgezet of afgeschaald, maar de zorgvraag blijft. Het stelt mantelzorgers voor een duivels dilemma. Volgens overheidsregels moeten ze thuisblijven en afstand houden, maar ze willen ook hun hulpbehoevende naaste blijven helpen. De beslissing is afhankelijk van de situatie, denkt Verbakel. ‘Als je af en toe bij je ouders schoonmaakt, doe je dat nu niet. Maar er is ook een groep die intensieve hulp nodig heeft en die nu niet krijgt. Veel mantelzorgers voelen zich verantwoordelijk en nemen die taken op zich.’

In de praktijk betekent dit dat een dochter, tussen het thuiswerken door, toch maar bij haar bejaarde vader langsgaat om hem te verzorgen. Of dat een echtgenoot zijn dementerende vrouw wast. Verbakel verwacht daarom dat in de huidige crisistijd het aantal overspannen mantelzorgers zal toenemen. Mantelzorgers nemen bovendien niet alleen méér taken op zich, maar soms ook werk waar ze niet aan gewend zijn. Dit zorgt voor extra emotionele spanning, zegt de hoogleraar. ‘Ik hoorde laatst van een mantelzorger die opeens injecties moest gaan zetten, maar helemaal niet goed wist hoe dat moet. Zulke situaties eisen hun tol.’

Zorgsysteem

Het spreekwoord dat een ongeluk nooit alleen komt, gaat ook voor mantelzorgers op. Overheidsbezuinigingen op het zorgsysteem dreunen nog na. Verbakel: ‘Er is een toenemende vraag naar zorg in Nederland. Dat komt vooral door de vergrijzing, maar ook doordat mensen vaker doorleven met chronische ziektes.’ De overheid heeft maatregelen genomen om de zorg betaalbaar te houden, en zo kwam er steeds meer op het bordje van mantelzorgers terecht.

Volgens cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (van vóór de coronacrisis) zegt 17 procent van alle mantelzorgers ernstig belast te zijn. Is het wel verstandig om zoveel van die groep te vragen? ‘Als samenleving moet je de zorg op een dusdanige manier organiseren dat mantelzorgers niet omvallen’, zegt Verbakel. De zorg moet betaalbaar blijven, maar tegelijkertijd moeten mantelzorgers voldoende ondersteund worden om het vol te blijven houden.

Het draait dus om het vinden van een balans voor de samenleving als geheel en voor iedere mantelzorger zelf, juist in coronatijd. Als mantelzorgers opgebrand zijn, heeft de samenleving een nog groter probleem, merkt Verbakel op. ‘Dan kunnen ze én geen zorg meer leveren, én hebben ze vaak zelf zorg nodig. Om de gezondheidszorg houdbaar te houden, werkt het averechts als je te veel op mantelzorgers leunt.’

Stukgeklapt

Wat kan de samenleving doen om te voorkomen dat de balans dankzij de coronacrisis te ver doorslaat? Op korte termijn denkt Verbakel dat het helpt als de formele zorg opnieuw wordt opgestart. ‘Dat zou een logische stap zijn, want dan neem je een stukje werk weg bij de mantelzorgers. Maar dat kan eigenlijk pas gebeuren als de mensen in de thuiszorg en dagbesteding veilig kunnen werken en getest kunnen worden.’

Mantelzorgers zelf zouden in hun omgeving rond kunnen vragen of anderen bereid zijn te helpen. Daarnaast, vindt Verbakel, mogen mantelzorgers best wat meer waardering krijgen voor hun werk. Nederlanders hebben hun handen stukgeklapt voor alle professionele zorgverleners, maar rondom mantelzorgers blijft het oorverdovend stil. ‘De Minister van Volksgezondheid zou bijvoorbeeld alle mantelzorgers kunnen bedanken. Als mantelzorgers zich gewaardeerd voelen, geeft dat hen een buffer om met negatieve dingen om te kunnen gaan. Daar kan je veel mee bereiken.’