Aan het eind van de maand reflecteert Denker des Vaderlands René ten Bos op een kwestie uit de actualiteit. Deze keer over de Brexit. Er is iets raars aan de hand in Groot-Brittannië, constateert Ten Bos, net teruggekeerd uit Londen. ‘Er is ogenschijnlijk heel veel debat, maar de mensen praten niet met elkaar.’

‘Het straatbeeld van Londen heeft iets naars. Nog extremer dan bij ons, loopt iedereen letterlijk elkaar voorbij, verstopt in de eigen iPhones.’ Bij Ten Bos, die veel heeft gepubliceerd over de verhouding tussen staat en volk, gaan er dan bellen af. Alarmbellen wel te verstaan. ‘Je gaat je afvragen wie het volk nog is als politici en media reppen van ‘het volk’. Mij komt voor dat de mensen in Engeland niet meer dezelfde ruimte delen, en dan kun je eigenlijk van een volk niet meer spreken.’

‘Laat die altijd al eigengereide Engelsen maar eens aantonen wat het is om eruit te stappen’

Intussen doen de debatten in het parlement en de schreeuwende koppen in de tabloids anders vermoeden: men beroept zich op een volkswil, de uitkomst van een referendum immers, wat gepaard gaat met over elkaar heen buitelende pleidooien voor de deal van May en een ‘no deal’ van de hardliners onder de brexiteers. ‘Maar namens wie of wat spreekt men? Zou je nu een referendum houden, is de uitslag alweer anders: men zou binnen de EU willen blijven.’

Kleine bureaucratie

In deze kwestie is voor Ten Bos een mening over al dan niet in het EU-kamp blijven niet zo interessant. ‘Er is genoeg in te brengen tegen de EU, maar de argumenten die worden ingezet zijn lang niet allemaal deugdelijk.’ Ten Bos wijst op het aloude geklaag over de Brusselse bureaucratie. ‘Maar afgezet tegen de bureaucratie van andere bestuurlijke lagen, zoals de landelijke overheid, heeft de EU een kleine bureaucratie.’

Een taxichauffeur in Londen zette Ten Bos verder aan het denken over de standvastigheid van de Britse gemeenschapszin. Brexit lijkt de tegenstellingen alleen maar te hebben verscherpt. We leven met teveel indi’s, teveel paki’s, ze nemen onze banen af, aldus mopperde de chauffeur. Het luisteren naar elkaar en het zoeken naar gemeenschappelijke belangen lijkt verder weg dan ooit, nooit een goede grondslag voor politieke beslissingen. ‘Dat geldt ook bínnen het koninkrijk, waar de Welshmen en Schotten weer andere belangen laten gelden dan Londen.’

Irritante supporters

Waarom niet gewoon het land uit de EU laten vertrekken, desnoods zonder deal, aldus Ten Bos. De politieke veldslagen van May zijn volgens hem sowieso niet geloofwaardig. ‘Eerst was ze tegen de Brexit, terwijl ze die nu met hand en tand verdedigt.’ Zie het Verenigd Koninkrijk als een supportersvak met irritante aanhangers. ‘Jarenlang heb je met ze gejuicht om hetzelfde, maar het is helemaal niet erg als ze de club verlaten.’

Van ten Bos mag de Brexit doorgaan. ‘Laat die altijd al eigengereide Engelsen maar eens aantonen wat het is om eruit te stappen. En misschien valt het allemaal reuze mee.’ Dat laatste noemt Ten Bos nog het grootste risico voor de EU: dat een Brexit op rolletjes loopt en andere landen op gedachtes brengt.