Gevraagd en ongevraagd advies geven over wetenschap en wetenschapsbeleid, dat is wat de Radboud Jonge Akademie sinds haar oprichting veelvuldig doet. Deze week neemt de eerste lichting leden afscheid. Eelke Spaak, voormalig co-voorzitter en lid vanaf het eerste uur, blikt terug.

Tumultueus, dat is het eerste woord dat bij Eelke Spaak opkomt wanneer hij terugdenkt aan de beginperiode van de Radboud Jonge Akademie (RJA) vier jaar geleden. ‘De installatie van de RJA werd geregeld door Academic Affairs, maar daarna was het: succes ermee!’, vertelt de universitair docent bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen en het Donders Instituut, vanuit zijn werkkamer in het Maria Montessorigebouw.

‘Het had best wat voeten in de aarde voordat we daadwerkelijk aan de slag konden. Er was helemaal niks, geen vergaderstructuur of statuten, het was een leuke uitdaging. We begonnen bovendien in coronatijd waardoor we niet fysiek bij elkaar konden komen, onze eerste bijeenkomsten waren allemaal op Zoom.’

Erkennen en waarderen

De landelijke Jonge Akademie werd al in 2005 opgericht, en sindsdien richtten veel universiteiten een lokale variant op. Zo ook de Radboud Universiteit. ‘Er werd gezocht naar mensen met een brede, interdisciplinaire interesse, die graag in contact wilden komen met mensen uit andere vakgebieden. Dat sprak mij destijds erg aan’, aldus Spaak over zijn motivatie om zich kandidaat te stellen.

‘Toen hebben wij gezegd: het kost veel tijd, dus compensatie is wel gepast’

Na een periode waarin jonge ‘excellente’ wetenschappers en ondersteunend personeel met een PhD zich kandidaat konden stellen voor een plekje in dit nieuwe adviesorgaan, werden de leden tijdens de dies natalis in oktober 2020 officieel voorgesteld aan de Nijmeegse universitaire gemeenschap.

Een thema waar die eerste lichting RJA-leden elkaar al snel op vond was de academische cultuur. ‘We zijn vanaf het begin heel erg betrokken geweest bij het debat over erkennen en waarderen. Heel concreet ook voor onszelf, omdat er geen compensatie tegenover het RJA-lidmaatschap stond. Toen hebben wij gezegd: het kost veel tijd, dus compensatie is wel gepast. Nu staat er een vergoeding tegenover.’

Promotierecht

Universiteitsbreed werd de RJA Erkent en Waardeert prijs in het leven geroepen. Een prijs voor Radboudmedewerkers, zowel wetenschappelijk als ondersteunend, die ‘bijdragen aan een fijne en effectieve werkomgeving’. ‘Het is een ludieke manier om de discussie aan te zwengelen dat niet alleen toponderzoekers die grote beurzen binnenslepen ertoe doen binnen de universiteit. Er zijn de afgelopen jaren al veel nominaties voor aangedragen, vanuit veel verschillende afdelingen, dus dat is denk ik wel een succes te noemen’, aldus Spaak.

Een andere academische discussie waarin de Radboud Jonge Akademie het voortouw neemt, en die Spaak nauw aan het hart gaat, is die over ius promovendi. Het ius promovendi – of promotierecht – is de bevoegdheid om de graad van doctor toe te kennen aan een wetenschapper. Lange tijd was dat in Nederland voorbehouden aan hoogleraren, maar steeds meer universiteiten bieden ook aan UHD’s (universitair hoofddocenten) de mogelijkheid om een andere wetenschapper te promoveren.

‘Dat alle promotiecommissieleden een toga mogen dragen is een mooie eerste stap’

‘Het zou een hele belangrijke vorm van erkenning en waardering zijn voor UHD’ers – en mogelijk zelfs voor UD’ers – die vaak toch al de dagelijkse begeleiding van een promovendus op zich nemen.’ Deze discussie is in Nijmegen nog niet beslecht, maar dat alle leden van een promotiecommissie vanaf dit academisch jaar een toga mogen dragen, vindt Spaak ‘een mooie eerste stap’.

Op het gebied van interdisciplinariteit, het thema waarop de universitair docent aanvankelijk aansloeg, zijn de afgelopen jaren ook een aantal initiatieven ontwikkeld. ‘Zoals de Cross-Faculty Catapult Grants, waarbij alleen onderzoekers van verschillende faculteiten samen een onderzoeksvoorstel kunnen indienen. ‘De beurs is met 5.000 euro vrij klein, maar het is een mooie springplank om interdisciplinaire voorstellen te stimuleren en verder te ontwikkelen.’

Een ander interdisciplinair initiatief waar Spaak erg blij mee is, zijn de zogenaamde Serendipity sessions. ‘Dat zijn bijeenkomsten voor alle geïnteresseerde Radboudmedewerkers waarbij één thema vanuit verschillende wetenschappelijk hoeken wordt belicht. We hebben al twee hele interessante sessies gehad, één over koffie en één over duisternis (in samenwerking met InScience filmfestival, red.).’

Afscheid

Hoewel Spaak de afgelopen vier jaar bij de Jonge Akademie vooral als heel positief beoordeelt, was het afscheid van filosoof Fleur Jongepier wel een dieptepunt. Spaak en Jongepier startten in 2020 gezamenlijk als co-voorzitters van de Radboud Jonge Akademie, maar Jongepier stapte eind 2022 uit de wetenschap, vanwege grensoverschrijdend gedrag van collega’s en de manier waarop de academische wereld daarmee omging.

‘Een heel vervelende tijd, vooral voor Fleur natuurlijk. Gelukkig leefden er geen negatieve gevoelens bij haar richting ons. En andersom al helemaal niet. Dus we hebben later met een etentje nog wel heel prettig afscheid kunnen nemen.’

Hoewel de RJA nu niet langer expliciet op zoek gaat naar ‘excellente academici’ hoopt Spaak, nu hij zelf afscheid neemt, dat er wel een vorm van exclusiviteit blijft bestaan. ‘Over de term ‘excellent’ is best wat discussie geweest. Een terechte discussie, want er is binnen de wetenschap een situatie ontstaan waarin academisch succes vooral wordt afgemeten aan het aantal high-impact publicaties en binnengehaalde beurzen. Met alle negatieve gevolgen van dien, zoals minder tijd voor onderwijs, meer gevallen van burn-out, een lagere kwaliteit van onderzoek en een focus op sensatie-onderwerpen in plaats van kwaliteit.’

‘Dat we van deze ouderwetse notie van excellentie afscheid hebben genomen is daarom goed, maar ik vind het niet verkeerd om te focussen op “excellentie” in brede zin. Door aantoonbaar bevlogen academici samen te brengen kan de RJA, denk ik, meer bereiken dan wanneer het een free-for-all club zou zijn.’