In de hoogtijdagen van de vrouwenbeweging, halverwege de jaren zeventig, ontstonden allerlei vrouweninitiatieven in Nijmegen. Boekhandel de Feeks in de Van Welderenstraat is er nog steeds.

In boekhandel De Feeks staat een grote stapel dozen, waar eigenaar Henri Jacobs geestdriftig omheen loopt. Naast de dozen staat een tafel met een schaakbord, de plek waar vaste klanten een praatje maken. Hoe hij De Feeks zou omschrijven? ‘Een grote chaos’, grapt Jacobs, terwijl hij met een plof een doos op de toonbank zet. Dan, op serieuze toon: ‘Deze winkel is een boekhandel gespecialiseerd in homo-, lesbische en vrouwenliteratuur. En een plek waar de hele dag koffie wordt gezet.’

Aan tafel zit Renee Schoffelen. Ze stond twintig jaar aan het hoofd van de boekwinkel, voor ze hem tien jaar geleden, namens de stichting, aan Jacobs verkocht. ‘Het idee voor De Feeks is ontstaan tijdens de hoogtijdagen van de vrouwenbeweging’, zegt ze. ‘Er kwam een vrouwenhuis in Nijmegen, een blijf-van-mijn-lijfhuis, vrouwen verenigden zich in praatgroepen. Er was ook een groep die een plek wilde waar we onze eigen boeken konden verkopen, want boeken van vrouwen kregen in die dagen zelden recensies en waren moeilijk te verkrijgen. Voor Renate Dorrestein moest je in die dagen bijna de zwarte markt op.’

In 1977 opende vrouwenboekhandel De Feeks haar deuren aan de Eiermarkt, waar nu Bistro Romein huist. ‘Een heel groot pand’, herinnert Schoffelen. ‘Dat bleek ook nodig, want niet lang na de opening kwam er een vrouwencafé en een documentatiecentrum bij. Het was echt een vrijstaat in Nijmegen.’ Binnen die vrijstaat ontstonden allerlei acties en protesten. ‘We organiseerden bijvoorbeeld de Heksennacht, waarin we langs plekken liepen waar vrouwen waren lastig gevallen. Ook hielden we acties om pornobioscoop Le Paris dicht te krijgen. Dan spraken we af om verf tegen het filmdoek te gooien, of sloten dicht te kitten.’

Toen minister van Justitie Dries van Agt – in die tijd omstreden vanwege zijn plan om abortusklinieken te sluiten – Nijmegen bezocht, wachtte hem een grote groep vrouwen die maandverband naar zijn hoofd slingerde. ‘Wel schoon maandverband hoor’, lacht Schoffelen.

Zoenen

Er was in die jaren zeventig en tachtig ook een sterke lesbische beweging. ‘Veel lesbiennes stoorden zich aan het feit dat er heel heteronormatief naar vrouwenzaken werd gekeken. Toen in 1981 bijvoorbeeld een zomeruniversiteit werd georganiseerd over vrouwenzaken, werd met geen woord gesproken over vrouwen die op vrouwen vallen.’ Nergens was volgens Schoffelen iets te vinden over lesbiennes: feministisch tijdschrift Opzij schreef er niet over en bij vrouwenstudies aan de universiteit werd deze groep grotendeels genegeerd. Zelfs het vrouwencafé was niet per definitie een veilige plek. ‘Er was altijd gedoe of lesbische vrouwen nou mochten zoenen of niet.’

In De Feeks werkte in die jaren een vrouw die stage had gelopen in New York, waar een lesbian herstory archive bestond. De vrouwen van De Feeks besloten iets soortgelijks op te richten in Nijmegen. Dit resulteerde in het Lesbisch Archief Nijmegen. Schoffelen: ‘Het moest een verzamelplaats worden waar vrouwen naartoe konden voor informatie: boeken, plaatjes, interviews, noem maar op. Daarnaast wilden we een plek bieden waar lesbische vrouwen hun spullen veilig konden opbergen. Soms vernietigde de familie na iemands overlijden namelijk alles dat erop wees dat de overledene lesbisch was.’ Het archief is tegenwoordig gevestigd in Bottendaal.

Hysterisch

In 1986 sloot het vrouwencafé haar deuren. ‘Het café liep gewoon niet meer. De tijd was voorbij.’ Vrouwen hadden minder behoefte aan een eigen verzamelplek. Maar de boekhandel bleef wel bestaan en verhuisde naar het huidige pand, in de Van Welderenstraat. Ook daar was de nieuwe tijdsgeest merkbaar. ‘Aanvankelijk verkochten we alleen boeken van vrouwen. Daarbij waren we heel kritisch op de inhoud: boeken waar racistische uitspraken in voorkwamen, verkochten we niet. Tien kleine negertjes van Agatha Christie kwam er bijvoorbeeld niet in.’ Naarmate de emancipatie vorderde, wilden vrouwen ook andere boeken lezen. Na lang vergaderen werd besloten dat sommige boeken van mannen ook verkocht konden worden.

Uiteindelijk verviel zelfs het woord ‘vrouwenboekhandel’. Al zijn de meeste auteurs in De Feeks nog altijd vrouwen, benadrukt eigenaar Jacobs. ‘Andere boekwinkels verkopen 70 procent boeken van mannen. Wij verkopen nog steeds 70 procent boeken van vrouwen. Er komen ook nog steeds meer vrouwen de winkel binnen, al is dat volgens mij in elke boekwinkel zo.’

Boeken speciaal voor homo’s verkopen niet meer zo goed als in de jaren tachtig. ‘Vroeger bestond ons aanbod voor 20 procent uit homoboeken en was dat goed voor 80 procent van de omzet. Nu is dat niet meer zo: 80 procent van onze omzet komt uit gewone Nederlandse literatuur. Toch laat ik de nicheboeken gewoon staan. Want ook al maak ik er pas na drie jaar iemand blij mee, het blijft belangrijk dat ze er mogen zijn.’