Tijdens de coronacrisis lijkt iedereen wel aan het bakken geslagen of zijn huis te verbouwen. Zogenaamd nuttige dingen doen – een brood is immers ook gewoon te koop – verdrijft het schuldgevoel van het thuiszitten, vermoedt emeritus hoogleraar Wijsgerige ethiek Paul van Tongeren.

Daar had je weer zo’n foto van een zelfgebakken zuurdesembrood. Het deegwaar netjes op een robuust houten plank geplaatst, bloem heel precies eromheen gestrooid. Hashtag thuisbakker, eronder.

Een social media-gebruiker kan het zelfgebakken zuurdesembrood niet gemist hebben. Of anders de zelfgemaakte taart. Het thuis genaaide mondkapje. Die nieuw ingerichte zithoek, of balkon.

De afgelopen tijd werd er meer gebakken en geklust dan ooit, zo leek het. De exploitant van een molen in Wageningen zag de verkoop van meel en andere bakmixen met 20 tot 30 procent omhoog gaan. Zelfs nu de maatschappij langzaam steeds meer open gaat, blijven meel en gist in de supermarkt even schaars als de rijen voor de milieustraat van de Dar lang zijn. ‘Stel je bezoek uit’, verzoekt de afvalverwerker nog immer op haar site.

Vanwaar die behoefte aan al die handenarbeid?

Vrije tijd

‘Ik ben een van die mensen die zijn schuur heeft opgeruimd’, zegt Paul van Tongeren, emeritus hoogleraar Wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit. Hij schreef het boek Leven is een kunst, en sprak in een lezing voor Radboud Reflects al over het vinden van rust in het dagelijks leven.

Wie meer thuis zit, wordt nu eenmaal geconfronteerd met taken die je normaliter had uitgesteld, zegt Van Tongeren. Combineer dat met het feit dat een hoop mensen meer vrije tijd hebben – omdat het thuiswerken niet lukt, of omdat er simpelweg minder of geen werk is – en een ware kluscultus is geboren.

Meer vrije tijd zou ook de populariteit van het bakken van zuurdesembrood kunnen verklaren. Voor zuurdesembrood is tijd immers een cruciaal ingrediënt, naast water en meel.

Quasi-arbeid

Toch verklaart het niet waarom mensen die tijd niet opvullen met de dingen die ze normaal doen als ze vrij zijn. Brengt Netflix, of sporten, of een andere hobby, niet genoeg voldoening? ‘Er schuilt in activiteiten als brood bakken, of klussen, inderdaad iets opmerkelijks’, zegt Van Tongeren. ‘Ze zijn nuttig.’

Een kenmerk van een gewone hobby is nu juist dat deze evident nutteloos is, legt van Tongeren uit. Wandelen, muziek maken of postzegels verzamelen levert eigenlijk niets op. De hobby kun je daarom zelfs zien als een ‘bespotting’ van onze normale bezigheden, aldus de hoogleraar. ‘Omdat we met evenveel aandacht en toewijding, of misschien wel meer aandacht en toewijding, iets doen dat helemaal niets oplevert.’

Om dat soort nutteloze hobby’s te kunnen doen, moet je geest vrij zijn, zegt Van Tongeren. Je moet rust in je kop hebben, bedoelt hij daarmee. Maar je kunt je afvragen of we die rust op het moment hebben. ‘Sommige mensen zijn bezorgd of angstig, of ergeren zich aan de beperkte bewegingsvrijheid.’

‘Het is voor je gemoedsrust nog altijd beter dan niksen’

Anderen kampen wellicht met een schuldgevoel ten opzichte van de nieuw verworven ‘vrije tijd’, zegt Van Tongeren. Je bent meer thuis, wat meer vrij, en dat hoort eigenlijk niet. ‘Zogenaamd nuttige dingen doen verdrijft dat schuldgevoel wellicht een beetje.’ Brood bakken valt in deze categorie. Het is ‘zogenaamd’ nuttig, want brood kun je immers ook gewoon in de winkel kopen. Van Tongeren: ‘De tijd die men nu niet meer aan werk kan wijden, vult men op met quasi-arbeid.’

Dat wil helemaal niet zeggen dat het verkeerd is om je de kunst van het zuurdesembrood eigen te maken, zegt Van Tongeren. Wie voor niet-nuttige hobby’s te veel onrust voelt, heeft aan koken of opruimen een prima vervanger. ‘Het is voor je gemoedsrust nog altijd beter dan niksen’, zegt de hoogleraar. ‘De schuur opruimen of brood bakken geeft meer rust dan eindeloos zappen of series kijken zonder aandacht omdat je niet weet wat je anders zou moeten doen.’