Studenten die nu beginnen aan de universiteit, komen de collegezaal binnen met het idee dat de wereld in de fik staat. Daar moet het onderwijs iets mee, vindt cultuurwetenschapper Edwin van Meerkerk. De komende jaren gaat hij uitzoeken hoe duurzaamheid een plek kan krijgen binnen álle opleidingen van de Radboud Universiteit.

Wat als docenten van bovenaf te horen krijgen dat zij hun onderwijs moeten aanpassen? ‘Dan gaat de deur dicht’, zegt Edwin van Meerkerk. ‘Ik ken die neiging maar al te goed. Docenten hebben daar namelijk geen tijd voor.’ En toch hoopt Van Meerkerk, die zelf onderwijs geeft in kunst- en cultuureducatie, de komende jaren veranderingen op het gebied van onderwijs in gang te zetten.

Vorig jaar, tijdens de Radboud Impact Day, verkondigde de universiteit dat voortaan al haar studenten onderwijs krijgen in duurzaamheid – of je nu milieukunde studeert of pedagogiek. Dat was het startschot voor een onderwijsprogramma dat toekomstige studenten moet klaarstomen voor de uitdagingen van de toekomst. Maar hoe doe je dat?

Zaadje planten

Naar het antwoord op die vraag gaat Van Meerkerk op zoek. De universitair hoofddocent Cultuurwetenschappen begint in september aan een project dat dezelfde naam draagt als de jongste marketingleus van de Radboud Universiteit: You have a part to play. Met een Comeniusbeurs van NWO à 500.000 euro op zak gaat hij ten minste drie jaar aan de slag met het integreren van duurzaamheid in het onderwijs. Zijn pijlen zijn daarbij niet alleen op zijn eigen opleiding of faculteit gericht, maar op de hele universiteit.

Dat moet leiden tot tastbare en minder tastbare resultaten. ‘Ik wil dat er over drie jaar een vergaarbak ligt vol modules, kennisclips en cursusbeschrijvingen waar docenten die meer willen doen met duurzaamheid in kunnen snuffelen. In de tussentijd moeten er al dingen veranderen in het onderwijs. Kleine dingen – al is het maar een opdracht uit een tentamen die is aangepast – maar daar begint het mee. Het gaat erom een zaadje te planten. Dan gaat het balletje vanzelf rollen.’

‘Wat zeker niet werkt is om veranderingen top-down op te leggen’, gaat Van Meerkerk verder. ‘Het moet juist andersom: bottom-up.’ Hij gaat daarom vanaf september ‘heel veel kopjes koffie drinken’, zo zegt hij zelf. Niet alleen met docenten, maar zeker ook met studenten.

Immers: het zijn studenten die schreeuwen om onderwijs dat antwoorden biedt op maatschappelijke vraagstukken, stelt Van Meerkerk. ‘Dit is de Greta Thunberg-generatie. Deze studenten komen de collegezaal binnen met het idee: de wereld staat in de fik. Vertel maar, docent – hoe gaan we deze brand blussen? Ze willen niet alleen kunsthistoricus worden, of leraar Duits, maar ook dat maatschappelijke problemen de collegezaal worden ingebracht.’

‘Wat wil je in je rugzakje hebben als je de arbeidsmarkt betreedt?’

Van Meerkerk gebruikt de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties om het begrip duurzaamheid handen en voeten te geven. Die gaan niet alleen over klimaat of biodiversiteit, maar ook over gelijkheid, onderwijs, economische groei en meer. Stip op de horizon is 2030 – dan zouden de doelen behaald moeten zijn, is het idee. ‘Maar daarin gaan we grandioos falen’, zegt Van Meerkerk. ‘En dat betekent dat er heel grote problemen op ons afkomen.’ Daar kan je als afgestudeerde academicus dan maar beter op voorbereid zijn, vindt hij. ‘Wat wil je in je rugzakje hebben als je de arbeidsmarkt betreedt? Dat is de vraag waar het om draait.’

Al die doelstellingen – van het terugdringen van armoede tot het bevorderen van internationale samenwerking – zijn met elkaar verweven, benadrukt Van Meerkerk. Studenten moeten leren om zich die brede blik eigen te maken. ‘Elke student moet vanuit zijn vakgebied gaan verkennen wat de relatie is tussen die doelstellingen. Als opleiding kun je dus niet zeggen: wij richten ons op een of twee van die doelen. Nee, het gaat om de complexiteit als geheel.’

Wat is er mis mee als een bioloog alles weet over biodiversiteit, maar minder over armoedebestrijding?

‘Door in te zetten op één van de doelen, loop je het risico schade toe te brengen aan andere doelen. Laat me dat toelichten met een voorbeeld. Er is discussie over een nieuwe Amerikaanse wet die het verbiedt om jachttrofeeën uit Afrika in te voeren. Die wet is in het leven geroepen om wilde dieren te beschermen. Vanuit Tanzania is daar echter protest tegen omdat het beheer van natuurparken wordt gefinancierd uit de inkomsten uit de jacht. Als dat niet meer mogelijk is hebben stropers vrij spel, en verliezen veel Tanzanianen hun belangrijkste inkomstenbron.’

Hoe ziet u die verwevenheid van de ontwikkelingsdoelstellingen terug in uw eigen vakgebied, de cultuurwetenschappen?

‘Ik heb collega’s die zich bezighouden met mode. Daar gaat het allang niet meer alleen over hoe een jurk eruit ziet. De mode-industrie is een van de meest vervuilende industrieën op aarde. Waar de colleges begonnen bij Victor en Rolf, gaan die nu ook over transport, productiekosten en het feit dat wij geld verdienen aan mode die in ontwikkelingslanden wordt gemaakt.’

‘Of neem de vraag: hoe westers zijn musea? En dat bedoel ik niet in de teneur van wat ze in rechts-conservatieve kringen ‘wokisme’ zijn gaan noemen, maar vanuit de oprechte interesse in de keuzes die zijn gemaakt. Wat maken die zichtbaar in onze samenleving?’

‘Het onderwijssysteem op zijn kop zetten is volstrekt onhaalbaar’

‘Kortom, binnen de cultuurwetenschappen is het onmogelijk om níet bezig te zijn met duurzame ontwikkelingsdoelen. Wij kijken naar kunst, maar kunnen toch iets zinnigs zeggen over milieu, economie en andere dingen. Dat heeft mij gesterkt in het idee dat de complexiteit en interdisciplinariteit van duurzaamheid elke opleiding in te brengen is. Waarom zou dat voor communicatiewetenschappers of natuurkundigen niet gelden?’

Moet het onderwijs daarvoor radicaal anders?

‘Dat is de valkuil van dit soort discussies. Dat je na een halfuur brainstormen het hele onderwijssysteem op zijn kop hebt gezet. Ik moet toegeven dat ik ook wel in die verleiding kom, maar dat is volstrekt onhaalbaar. Het is terecht dat onderwijsdirecteuren wijzen op restricties vanuit de examencommissie. Of dat er volgend jaar een visitatiecommissie langskomt. We kunnen niet alles zomaar overboord gooien, maar moeten klein beginnen.’

Wat is het eerste dat u gaat doen in september, als dit project start?

‘Ik ga in gesprek met studenten en docenten over wat zij al doen op het vlak van duurzaamheid. En waarom gebeurt dat op die manier? Wat missen studenten en docenten daarin? Daarna moeten we gaan bouwen: wat is passend binnen deze opleiding? Sommige opleidingen zullen zeggen dat zij al een vak over duurzaamheid hebben. Of dat ze al veel doen. Dan wil ik daarover doorpraten, wellicht ook mensen uit andere faculteiten erbij halen, en dan ga je zien dat nog niet alle doelen aan bod komen.’