Sporten is goed voor je lijf. Hersenwetenschappers zijn nog druk doende met het verzamelen van wetenschappelijk bewijs, maar dat hart, longen en spieren erop vooruitgaan, is een feit. 'Ik zie mezelf straks wel een recept voorschrijven in de trant van: driemaal weeks drie kwartier sporten', zegt de neuroloog. Het symposium De kracht van sport op vrijdag gaat erover.

Wat gebeurt er in je brein als je sport?

Sporten verbetert de doorbloeding in de hersenen en daarmee ook de zuurstofvoorziening. Er zijn aanwijzingen dat je daarmee dementie te lijf kunt gaan. Maar of je brein er op korte termijn wel bij vaart – of sporten je cognitieve ontwikkeling bijvoorbeeld verbetert –, is nog de vraag. De Engelse sportwetenschapper Simon Shibli denkt van wel. Hij deed onderzoek onder studenten van de Sheffield Hallam University en concludeerde dat de sporters onder hen in alle opzichten succesvoller zijn. Ze vonden na hun studie sneller een baan, hadden een hoger aanvangssalaris en switchten daarna ook weer makkelijker van baan. Interessant genoeg voor de Hogeschool van Amsterdam om met de Universiteit van Amsterdam en de Wageningse zuster een database te starten met gegevens van sportende studenten in Nederland en hun studieprestaties. De resultaten laten nog wel even op zich wachten.

Lector topsport en onderwijs van de Amsterdamse hogeschool Cees Vervoorn ziet op zijn onderwijsinstelling een verband tussen sporten en studiesucces. ‘De topsporters doen qua studieresultaten niet onder voor de andere studenten, sterker nog: ze doen het beter.’ Vervoorn, zelf vroeger topsporter – hij zwom zich in de jaren zeventig en tachtig naar de Olympische spelen – vermoedt dat het een kwestie is van de juiste vaardigheden: topsporters kunnen hun (schaarse) tijd heel efficiënt indelen. ‘Maar de vraag is natuurlijk wat er eerder was: kun je plannen omdat je aan topsport doet, of doe je aan topsport omdat je goed kunt plannen?’

Kun je ook aan een brein zien of sporten effect heeft? Jawel. Amerikaans onderzoek toonde bij muizen aan dat sommige zenuwcellen in het brein opknappen van veel bewegen. Dat is vooral goed nieuws voor parkinsonpatiënten, omdat juist die zenuwcellen bij hen versneld afsterven. Op die manier ontstaat een tekort aan dopamine en worden de spieren niet meer goed aangestuurd.
De onderzoekers wekten bij de muizen parkinson op. In het brein van de beweeglijke muizen zagen zij daarna nieuwe uitlopers op de uiteindes van de zenuwcellen. Door die uitlopers kunnen de zenuwcellen onder andere dopaminesignalen beter doorgeven.

Hoogleraar Neurologie Bas Bloem van het Radboudumc ziet in zijn praktijk patiënten met parkinson die in het dagelijks leven geen voet voor de andere kunnen zetten, maar met gemak een fietstocht maken of zelfs een marathon rennen. Neem marathonloper Teus van der Kolk, die als dertiger parkinson kreeg. Als hij de marathon loopt, heeft Van der Kolk zichtbaar geen last van zijn ziekte. Zie je ‘m voorbij de finish, dan tref je een ernstig gehandicapte man.

Bloem heeft aanwijzingen dat patiënten met parkinson die regelmatig sporten niet alleen tijdens de sport minder last hebben van symptomen, maar er over de hele linie op vooruit gaan. ‘We vermoeden dat sporten de ziekte misschien kan afremmen.’
Bloem verricht nu – met subsidie van de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek (ZonMw) – een eigen studie naar de effecten van sport op zijn patiënten. Patiënten krijgen thuis een hometrainer en een iPad met een speciaal ontwikkelde game die hen motiveert om te sporten. De helft van de proefpersonen doet alleen lichte stretchoefeningen, de andere helft fietst minimaal drie keer per week drie kwartier. ‘Vooraf en na afloop maken we hersenscans om te kijken of we aanpassingen in de hersenen kunnen zien. We kijken naar het dopaminecircuit en naar gebieden in de hersenschors waarvan eerder al is aangetoond dat ze van belang zijn bij het sporten.’

Hemzelf zou het niet verbazen als sport over een tijdje het nieuwe medicijn blijkt te zijn. ‘Ik zie mezelf straks wel een recept voorschrijven in de trant van: driemaal weeks drie kwartier sporten.’

Wat gebeurt er met je hart als je sport?

Als je sport hebben je spieren meer zuurstof nodig dan normaal. Die zuurstof halen ze uit het bloed. Tijdens inspanning moet er dus meer bloed worden rondgepompt. Een mooie taak voor het hart. In rust pompt je hart vijf liter bloed per minuut rond, met een hartslag van ongeveer zeventig per minuut. Tijdens het sporten gaat de hartslag afhankelijk van de leeftijd van de sporter omhoog naar 120 tot zelfs 200 (bij jonge sporters). Je pompt dan zo’n 25 liter bloed rond. Allemaal om genoeg zuurstof naar de spieren toe te brengen en de afvalstoffen van de spieren af te voeren.
Tijdens het sporten werkt je hart kortom harder. Wie regelmatig sport en dus de hartspier regelmatig aan het werk zet, krijgt een dikkere hartspier, stelt hoogleraar fysiologie Maria Hopman, staande aan haar hoge vergadertafel, want zittend vergaderen doet ze niet meer. ‘Je krijgt een sterker hart, waarmee je meer bloed kunt rondpompen en dat maakt dat je je ook in rust fitter voelt. Mensen die veel sporten hebben een lagere hartslag, juist omdat hun hart per slag meer bloed rondpompt.’

Wat gebeurt er met je longen als je sport?

Tijdens inspanning moet de zuurstof uit de buitenlucht naar je bloedvaten worden gebracht. Dat doen de longen. Daarom neemt tijdens het sporten je ademfrequentie toe en ook de diepte van je ademhaling, je neemt simpelweg grotere teugen lucht. ‘In lekentaal heet dat hijgen’, zegt Hopman. ‘Het komt erop neer dat de longen goed worden geventileerd. Je ademt veel meer liters lucht in dan in rust.’
In rust adem je zo’n 10 liter lucht per minuut in, bij inspanning is dat 130 liter, ofwel tien emmers lucht per minuut.
Dit ‘ventileren’ maakt de longen van de regelmatige sporter lekker soepel, ‘meer elastisch’ in de woorden van Hopman, en daar heb je ook op je oude dag wat aan, als je longen (net als de rest van het lichaam) stijver worden. Nog een fijne bijkomstigheid van het sporten is dat je longvolume groter wordt. ‘Dat geeft meer reservecapaciteit.’

Wat gebeurt er in je spieren als je sport?

Tijdens inspanning krijgen je spieren een oppepper: ze raken beter doorbloed. Die doorbloeding is nodig om zuurstof, maar ook brandstof zoals glucose bij de spieren te krijgen. Op de lange termijn houdt de sporter daar meer spiermassa aan over.

Een mooi neveneffect van frequent sporten: de spieren maken meer mitochondriën, energiefabriekjes, aan. ‘En dat is natuurlijk gunstig, want het betekent dat je ook in het dagelijks leven makkelijker de trap oploopt. Je hebt veel meer capaciteit in die spieren om energie vrij te maken.’

Regelmatig sporten maakt de spieren daarnaast gevoeliger voor insuline, waardoor ze makkelijker glucose opnemen. En dat laatste is weer gunstig in de strijd tegen suikerziekte. Ten slotte nog iets over de invloed van sporten op de binnenkant van het bloedvat: die gaat erop vooruit. ‘Als je bloed harder stroomt, heb je meer wrijving aan de wand. Dat maakt het bloedvat gezonder.’ En gezonde bloedvaten zijn voor het hele lichaam goed: in het hart kunnen ze een hartinfarct voorkomen, in het brein dementie. ‘Daarom is bewegen ook zo’n belangrijke preventie voor hart- en vaatziekten maar ook voor dementie en meer dan dertig andere ziekten’, zegt Hopman.

Maria Hopman, Bas Bloem en Cees Vervoorn spreken op het symposium De kracht van sport op vrijdag 30 september in het Sportcentrum. Aanvang: 15.30 uur. Daar spreken ook sportmanager Joop Alberda, docent cultuurgeschiedenis Marjet Derks (zij vertelt over de ontwikkeling van sport vanuit historisch perspectief) en psychologiehoogleraar Bert Steenbergen (hij vertelt over sporten met lichamelijke en cognitieve beperkingen).
Charissa Koetsier en Dieuwertje Poort van Girls on the Move vertellen hoe zij sporten voor het plezier en de ontspanning en hoe ze andere sporters vermaken met hun verhalen en foto’s op verschillende sociale media.

Dit artikel verscheen ook in de special van Vox over sport.