Er komt een langstudeerboete, blijkt uit het hoofdlijnenakkoord van de formerende partijen. Die boete was er al eerder, maar is snel weer geschrapt. Wat was ook alweer het probleem?

Opeens is hij terug van weggeweest: de langstudeerboete. Een plan van veertien jaar geleden. Studenten gaan drieduizend euro extra collegegeld betalen als ze meer dan een jaar uitlopen in hun bachelor of master.

Dat hebben PVV, VVD, NSC en BBB samen afgesproken in hun hoofdlijnenakkoord, dat nog uitgewerkt moet worden. Er is een bedrag van ruim 280 miljoen euro per jaar mee gemoeid, schatten de vier partijen.

Geef eens een voorbeeld. Hoe hoog wordt het collegegeld dan?

Vanaf september 2025 bedraagt het wettelijke collegegeld zo’n 2.600 euro per jaar. Stel, je bent vijfdejaars student in een driejarige wo-bachelor, dan betaal je opeens 5.600 euro. Hetzelfde geldt voor zesdejaars studenten van een vierjarige hbo-bachelor. Bij de masters gaat het net zo.

Waarom willen ze een langstudeerboete?

Het is een bezuiniging op het hoger onderwijs. En misschien gaan studenten hierdoor sneller studeren. Dan komen ze eerder op de arbeidsmarkt terecht, wat weer goed is voor de economie.

Stond dit in de verkiezingsprogramma’s?

Nee.

Was er eerder een langstudeerboete?

Ja, heel even. De boete was per september 2012 van kracht, maar het kabinet was intussen gevallen. VVD en PvdA haalden er een streep doorheen. Studenten kregen hun geld terug.

Dat klinkt vrijgevig.

Het toenmalige kabinet had een ander plan: de basisbeurs afschaffen. Dat zou studenten veel meer geld gaan kosten.

Welke partijen steunden toen de langstudeerboete?

Het verhoogde collegegeld voor langstudeerders is ingevoerd door het eerste kabinet-Rutte. Dat was een kabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV. Het is binnen twee jaar gevallen.

In de verkiezingscampagne trokken VVD en CDA hun handen van de boete af. Mark Rutte sprak van de ‘gehate langstudeerboete’. In de Eerste Kamer stemden alleen PVV en SGP tegen het verdwijnen ervan.

Zat Ronald Plasterk toen nog bij de PvdA?

Hij was al minister van OCW geweest en zou later minister van Binnenlandse Zaken worden. Interessant weetje: als lid van de Tweede Kamer heeft hij samen met een collega van de VVD een motie ingediend om de langstudeerboete te schrappen. Mocht hij inderdaad premier worden, dan gaat zijn eigen kabinet hem alsnog invoeren.

Krijgen de opleidingen hierdoor extra geld?

Nee.

Hoezo niet, het collegegeld gaat toch met drieduizend euro omhoog?

Maar dat bedrag trekt het komende kabinet van de bekostiging af. Universiteiten en hogescholen krijgen dus minder overheidsgeld als ze langstudeerders hebben. Deze studenten moeten het verschil bijleggen.

Hoe zit het met deeltijdstudies?

Dat was een probleem. Deeltijdstudenten doen in de regel langer over hun studie, maar moesten net zo snel studeren als gewone studenten, anders zouden ze inderdaad een boete krijgen. Het lukte niet om voor hen een uitzondering te maken. Anders zouden voltijdstudenten zich als deeltijders gaan inschrijven om de boete te ontlopen. Het betekende een harde klap voor het deeltijdonderwijs, met name aan de hogescholen.

En als je een goede reden hebt om langer te studeren?

Bestuurswerk, topsport, mantelzorg, een chronische aandoening… er zijn allerlei redenen om langer over je studie te doen. Daarom zijn er momenteel ook plannen voor flexstuderen: collegegeld betalen per studiepunt, zodat je goedkoper in je eigen tempo kunt studeren. Het moet nog blijken hoe de nieuwe coalitie hier een mouw aan wil passen.

Werkte die boete?

Studenten gingen inderdaad sneller afstuderen dankzij de dreiging van een boete. Het bleek een duwtje in de rug. Een golf aan studenten behaalde opeens het diploma, bleek zowel bij hogescholen als universiteiten.

Daar staat tegenover dat sommige studenten zonder diploma het bijltje erbij neergooiden. Deze studenten kwamen ook niet zomaar terug toen de langstudeerboete werd geschrapt, zagen de hogescholen destijds.

Wat vinden studenten ervan?

Het is een zwarte dag, zegt het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO). De organisatie roept studenten op om in het zwart gekleed te gaan, nu het hoger onderwijs wordt “begraven”. Een van de grieven is deze langstudeerboete, naast andere bezuinigingen.

Wat vindt niet-studerend Nederland ervan?

Dat moet nog blijken. Twaalf jaar geleden hadden mensen er wel enig begrip voor, meldde het Sociaal en Cultureel Planbureau. Maar dat was twaalf jaar geleden, toen het leven nog een stuk goedkoper was.

Hoe hoog was de boete toen?

Ook drieduizend euro. Als je rekening houdt met de inflatie sinds die tijd, is de nieuwe boete lager dan toen.