Met enige regelmaat ontvangt ze een doodsbedreiging. Maar vaker wordt ze geprezen om haar kennis van de oudheid. Sinds het verschijnen van haar manifest Vrouwen en Macht staat ze in de westerse wereld te boek als uitgesproken feminist. De Britse classicus Mary Beard ontvangt in oktober een eredoctoraat van de Radboud Universiteit.

‘O ja?’ zegt ze, ‘heeft Nijmegen 27 procent vrouwelijke hoogleraren? Veel Engelse universiteiten halen dat bij lange na niet.’ Mary Beard knikt goedkeurend, haar lange grijze haren bewegen mee. In Nijmegen kan ze gewoon over straat, maar in haar eigen land is ze een bekendheid. Voor de BBC maakt ze tv-series. Struint ze op maffe gympen met een camera achter zich aan door het klassieke Rome. Ze maakt de oudheid tastbaar, raakt een groot publiek met de soms hilarische parallellen die ze trekt tussen het leven toen en nu.

‘Ik heb al een tijdje geen doodsbedreigingen gehad’

Begin dit jaar verscheen de Nederlandse vertaling van haar laatste boek Women and power. Het manifest werd zowel in Groot-Brittannië als in de VS een bestseller. Waarom? Ze toont aan dat vrouwen anno 2018 nog altijd moeite moeten doen om gehoord te worden en dat de basis daarvoor is gelegd in de oudheid. De Romeinen snoerden vrouwen al de mond. Letterlijk. Zo beschrijft Ovidius  in Metamorfosen hoe prinses Philomena wordt verkracht. Om te voorkomen dat ze aangifte kan doen, snijdt haar belager haar de tong af. De mythen die stammen uit de Griekse en Romeinse tijd vind je nog altijd terug in de hedendaagse kunst en literatuur. Zonder dat we ons daar bewust van zijn, nestelt zich daardoor een bepaald beeld van mannen en vrouwen in ons systeem, stelt Beard in haar boek. ‘De klassieke machtsverhouding tussen mannen en vrouwen is geworteld in ons Westerse culturele DNA’, zegt ze.

Als vrouw en Cambridge-hoogleraar heeft ze ruimschoots ervaring met het gevoelige thema. Ze mag dan veel fans hebben, het ontbreekt haar niet aan haters. Op Twitter (ruim 200.000 volgers) krijgt ze de meest akelige dingen naar het hoofd geslingerd. Veelal van mannen, die schrijven haar iets aan te willen doen met hun geslachtsdeel of zelfs vinden dat ze dood moet. Ofwel: ze willen haar de mond snoeren, naar goed Romeins gebruik. ‘Momenteel valt het trouwens mee’, zegt ze droogjes. ‘Ik heb al een tijdje geen doodsbedreigingen gehad.’

Zorgtaken

In haar manifest toont Beard aan dat het probleem van ‘weinig vrouwen aan de top’ en ‘niet naar ze luisteren’ een veel diepere grond heeft en zich dus ook niet zo eenvoudig laat oplossen. ‘Ik dacht altijd dat we het over een praktisch probleem hadden’, zegt de classica. ‘Dat het een kwestie was van het zwangerschapsverlof goed regelen en de kinderopvang netjes organiseren. Maar nu weet ik dat het dieper zit. Het gaat om wat er tussen onze oren zit.’

Zelf kreeg ze als jonge academicus twee kinderen. Haar leven in die jaren was ‘mad’, zegt ze. College geven, naar huis voor borstvoeding, terug naar de universiteit, ’s avonds seminars bijwonen… Ja, beaamt ze volmondig, ‘vrouwen moeten veel harder werken om te stijgen op de academische ladder.’ Niet alleen omdat die zorg voor de kinderen erbij komt, maar ook al omdat vrouwen uit automatisme vaak gevraagd worden voor extra taken als adviseur or begeleider. ‘Zorgtaken. Maar daarmee kom je in de academia niet hogerop. Je moet schrijven, publiceren!’

Hoe zorgde Mary Beard ervoor dat ze werd gehoord in het universitaire mannenbolwerk? ‘De eerste jaren zei ik niet veel als ik bijvoorbeeld een seminar bijwoonde. Dat gold voor de meeste vrouwen, we waren sterk in de minderheid. Als ik wel mijn mond open deed – het was niet dat ik niets te melden had – kwamen de woorden er vaak onhandig uit. Of er viel een pijnlijke stilte waarna de mannen verder gingen met het gesprek.’

De vrouwen besloten een bondgenootschap te smeden. Spraken af dat er nooit meer zo’n stilte mocht vallen. ‘”Zij heeft een goed punt”, zeiden we in een vergadering.’

Maar pas echt beter ging het toen ze haar eigen stem had ontdekt. ‘Toen ik ging praten als mezelf, werd ik zelfverzekerder. Eigenlijk had ik altijd geprobeerd de mannen te imiteren. Ook in het onderwijs: ik had altijd mannen nageaapt die ik goed vond. Ik was een soort acteur.’

Haar advies aan ambitieuze vrouwen is dan ook: vind je eigen stem. In haar boek schrijft ze hoe vrouwen daarmee kunnen worstelen. Ze weten niet beter dan een soort man te worden. Margaret Thatcher nam les in het verdiepen van haar stem, Angela Merkel draagt in het openbaar bij voorkeur broekpakken.

Verkoolde cake

De sleutel om als vrouw-vrouw (zonder mannenimitatie) gehoord te worden, heeft ze echter niet. ‘Zelf heb ik dingen gedaan waarvan elk handboek zegt: niet doen. Zoals in tranen uitbarsten tijdens een vergadering. In de loop van mijn carrière begon ik me daar beter over te voelen en zag ik in dat de fouten die ik maakte, misschien helemaal geen fouten waren.’ Natuurlijk helpt het ook dat het aandeel vrouwen in de academische wereld toeneemt. Als er maar genoeg van zijn, worden ze vanzelf serieus genomen. In het voorwoord van haar boek schrijft ze: “Mijn moeder werd geboren toen vrouwen in Groot-Brittannië nog geen stemrecht hadden.” Ten opzichte van toen is er dus al een boel veranderd.

Toch denkt ze dat de ongelijkwaardigheid met het verstrijken van de tijd niet vanzelf verdwijnt. Er moet meer gebeuren. Haar studenten probeert ze vooral bewust te maken van de onbewuste denkprocessen. Bijvoorbeeld in de taal. ‘Neem het woord ambitieus. Als dat wordt gekoppeld aan een man, associëren we dat met iets goed. Die gaat ervoor! Maar gebruiken we het bij een vrouw, dan denken we al gauw dat ze een bitch is voor wie we moeten oppassen.’

‘Zelf heb ik dingen gedaan waarvan elk handboek zegt: niet doen’

Haar moeder was een feminist avant la lettre, zegt Beard. In de jaren vijftig was zij hoofd van een school en ging ze in de lokale politiek – Mary Beard heeft het niet van een vreemde. Het was ook haar moeder die haar op het spoor van de oudheid zette. ‘Ik was een jaar of vijf toen zij me meenam naar het British Museum in Londen. Interesse in oude dingen en opgravingen had ik van mezelf al. In het museum tilde mijn moeder me op zodat ik in een vitrine kon kijken waarin een stuk verkoolde cake van de oude Egyptenaren lag, 3500 jaar oud! Er kwam een man aan met een sleutel die speciaal voor mij de cake uit de vitrine haalde, zodat ik beter kon kijken. Dat was zo geweldig.’

Ze zet grote ogen op en vertelt dat dat moment haar altijd is bijgebleven. Sterker nog: in zekere zin zijn de boeken die ze schrijft en de tv-series die ze maakt een vorm van terugbetalen. Ze ziet het als haar taak om vitrines te openen voor een breed publiek. Haar eigen wetenschappelijk onderzoek is de bron waar ze uit put. ‘Dat houdt me scherp.’

Op dit moment werkt Beard aan een nieuwe serie voor de BBC, The Nude Uncovered, waarin ze kijkt naar de invloed van naakt in de kunsten op onze hedendaagse perceptie van schoonheid en genderpolitiek. Voor al haar verdiensten werd ze in juni door koningin Elisabeth gekroond tot Dame (de vrouwelijke variant van Knight). Op 18 oktober mag ze daar de titel eredoctor van de Radboud Universiteit aan toevoegen. Ze lacht: ‘Dan is mijn leven af.’