Eén tweet van Donald Trump en een handelsoorlog kan zomaar op handen zijn. Net als vroeger is het land met het meeste kapitaal aan zet in de strijd om de handel. Maar verder is er veel veranderd, zeggen enkele onderzoekers van de Radboud Universiteit.

‘Een tweet sturen is wel een nieuw middel in de handelsoorlog’, zegt Albert de Vaal, universitair hoofddocent aan de opleiding Economie van de Radboud Universiteit. Aan de vooravond van de Turkse inval in Noord- Syrië stuurt de president een bericht de wereld in op Twitter. Hij dreigt de economie van Turkije te verwoesten als het land humanitaire grenzen overschrijdt in het grensgebied. Jarenlang was Amerika voorvechter van de vrije handel en zo laag mogelijke tarieven. Waarom nu dan toch die drang naar economische strijd? Of is het eigenlijk nooit anders geweest?

Geld is macht, en macht wil de macht graag houden waar het is. Dat gold ook al voor de Nederlandse koophandelaren in de Gouden Eeuw. Ze hadden dan misschien geen electoraat die ze tevreden moesten houden met stevige oneliners op social media, de hang naar handelsoorlog was er zeker toen óók al, zegt historicus Christiaan van Bochove, universitair docent van de afdeling Economische, Sociale en Demografische Geschiedenis. ‘In de zeventiende eeuw deed Nederland echt met de grote jongens mee. Op het moment dat je als land machtig bent, dan durf je dat ook te laten zien.’

De historicus denkt dan ook dat de handelsoorlog zoals we die nu kennen opkwam toen staten steeds machtiger werden en er nieuw oorlogstuig op de markt kwam, zoals grote schepen met kanonnen. ‘Daar kon je flinke blokkades mee opwerpen.’ De blokkade van de Schelde bijvoorbeeld, eind zestiende eeuw. De republiek der Nederlanden verhinderde de vrije doorvaart vanuit Antwerpen twee eeuwen lang, wat de ondergang van de belangrijke handelsstad betekende.

Economisch voordeel

Maar nog belangrijker dan dat was de opkomst van een ambtenarenapparaat dat alle regelgeving kon uitvoeren en controleren. Net als nu zijn regels over belastingen en tarieven een interessant middel voor grootmachten om economisch voordeel te regelen. ‘Voor het electoraat hoefden ze het in elk geval niet te doen’, zegt Van Bochove, ‘de staten toen waren nog verre van democratisch.’ Het was puur economisch beleid om zelf beter van te worden, of anderen een hak te zetten. ‘Engeland ergerde zich bijvoorbeeld groen en geel aan de Nederlandse handel, zij wilden ook een stuk van de taart. En zo kwam er de akte van navigatie’. Nederland werd vanaf 1651 uitgesloten van handel met Engeland, waarna alle import via Engelse schepen moest verlopen. Het betekende het begin van een zee-oorlog tussen beide staten. Pas in 1849 werd de akte ingetrokken.

Het actief verstoren van de handel door het blokkeren van handelsroutes zie je niet meer zo snel, want zo snijden landen al snel in hun eigen vingers. Maar de eigen economie beschermen gebeurt nog steeds, zegt Van Bochove. ‘In de zeventiende eeuw waren er ook landen die hun eigen economie wilden opbouwen. Dat leidde wel eens tot frustratie van grootmachten. Precies zoals je nu met China en de VS ziet.’

Toch doet de tarievenoorlog tussen Amerika en China vooral denken aan de Smoot-Hawley tariff act uit de jaren dertig, zegt econoom Eelke de Jong. ‘Ze smijten nu echt met die tarieven, net als toen.’ Voor de oorlog werden de tarieven op meer dan twintigduizend Amerikaanse producten verhoogd om de eigen markt te beschermen. Vergeldingen van andere landen bleven niet uit, en dus daalde de import en de export van het land drastisch. De Grote Depressie was niet veel later een feit.

Om zo’n tarievenstrijd te voorkomen werden afspraken gemaakt en verdragen opgesteld. Na de Tweede Wereldoorlog werd het GATT-verdrag ondertekend in Genève door 23 landen met als doel de vrijhandel te promoten, en zo de handelstarieven laag te houden in ieders voordeel. Het was de voorloper van de Wereldhandelsorganisatie, de internationale scheidsrechter die in 1995 is opgericht. Maar toch lijkt het de laatste tijd weer hard tegen hard te gaan.

America First

‘Eigenlijk zie je dat sinds het opkomen van de Tea-Party’, zegt de Vaal. ‘De VS is altijd voorvechter geweest van de vrijhandel, in elk geval na de Tweede Wereldoorlog. Maar sinds zo’n tien jaar is dat veranderd.’ Het America First gedachtegoed nam een grote vlucht en de huidige president gebruikt de verlaging van de handelstarieven meer voor de bühne en om zijn eigen electoraat tevreden te stellen dan dat het economisch gewin oplevert. De Vaal: ‘China neemt de VS ook niet echt meer serieus, volgens mij.’

‘China neemt de Verenigde Staten ook niet meer echt serieus’

Wat in elk geval een groot voordeel is van de handelsoorlogen van nu in vergelijking met een paar eeuwen terug: we merken er minder van, zegt van Bochove, ‘Onze levensstandaard is natuurlijk veel hoger, dus we zijn minder kwetsbaar. Als er een handelsroute werd geblokkeerd in die tijd, dan had je misschien zo twintigduizend man die niet op de scheepvaart aan het werk konden. Al die mensen en gezinnen werden daardoor veel directer getroffen.’

En waar Nederland ooit een onderhandelaar was met een sterke positie, zijn we nu maar een klein stipje op de landkaart in het economisch strijdgewoel in vergelijking met grootmachten als China en de VS.

Maar toch, moeten we ons al zorgen maken in Nederland? De laatste tarievendreiging zal ons niet al te erg raken, zegt de Vaal. ‘’Nog geen tien procent van de Nederlandse handel is met de VS. Het zal niet een heel groot effect hebben. Het is voorlopig vooral veel politiek gedoe, met weinig effect voor Nederland.’