Politiek historica Charlotte Brand promoveert vandaag op haar onderzoek naar Nederlandse afgetreden bewindslieden. Ze vond spraakmakende verhalen die in de politieke dramaserie House of Cards niet zouden misstaan én trekt daaruit lessen voor hedendaagse politici.

 

De lijst met anekdotes die Charlotte Brand tijdens haar onderzoek vond, is lang. Neem Sidney van den Bergh, die in 1959 kort minister van Defensie was. Hij moest aftreden na een pikante zaak. ‘Van den Bergh had een Amerikaanse vriendin die in een vreselijke scheiding – inclusief voogdijkwestie – lag met haar ex-man. Op een zeker moment kwam de vrouw met haar kinderen naar Nederland. De ex-man dreigde Van den Bergh aan te klagen voor overspel en kinderontvoering. Van den Bergh riskeerde door de aangifte geen buitenlandse reizen meer te kunnen maken, hetgeen onmogelijk is voor een minister van Defensie. Op dat moment werd de privékwestie een politieke kwestie en de geschiedenis leert dat het dan einde verhaal is voor een minister.’

Jan Smallenbroek, de minister van Binnenlandse Zaken in 1966, maakte het zo mogelijk nog bonter. Hij reed met een stuk in zijn kraag tegen een geparkeerde auto aan, dimde daarna zijn koplampen en reed stiekem door – zijn chauffeur was op dat moment op vakantie. Brand: ‘Smallenbroek was destijds verantwoordelijk voor de politiediensten en had vlak daarvoor de campagne “Glaasje op, laat je rijden” gelanceerd. Daarnaast was hij al niet geliefd in de Tweede Kamer door zijn zwakke optreden tijdens de Telegraafrellen en de opkomst van provo. De nachtelijke aanrijding was de druppel.’

Ambtenaren
Brand zette negentien casussen uit de periode 1918-1966 op een rijtje en onderzocht zaken waarvan veel details nog onbekend waren. ‘Daardoor zie je heel duidelijke patronen die tot op de dag van vandaag terugkomen in de politiek. Zo trad Hendrik Bijleveld in 1919 af omdat hij slecht lag bij zijn eigen ambtenaren en de militaire top, die met een open brief aan NRC indirect voor zijn einde zorgden.’

Ontevreden ambtenaren hebben vaker – direct of indirect – voor het vertrek van een politicus gezorgd. ‘Dat zag je onlangs nog terug bij de ambtenaren op Justitie, die erg ongelukkig waren met de proefballonnen van Teeven en Opstelten. Bewindslieden zijn vaak passanten, maar ambtenaren zitten vaak al jaren op dezelfde post. Die moeten aan jouw kant staan. Dat was vroeger zo, en dat is nu nog steeds het geval.’ / Tim van Ham