Kou, korte dagen en guur weer, je zou er somber van worden. Maar een winterdepressie is wel even wat anders. Vox sprak met studenten voor wie de winter niet kort genoeg kan duren.

Sinds haar zestiende zit Lin Que ‘s winters niet lekker in haar vel. Die dip duurt van november tot maart. Op haar 22ste besluit ze aan de bel te trekken en ze stapt naar een psycholoog. ‘Ik had sombere gedachtes, was moe, had nergens zin in en lag het liefst de hele dag te slapen. Als ik een afspraak had met een studiegenoot, probeerde ik daar op allerlei manieren onderuit te komen.’ Haar medestudenten vertelt ze niks. Verkeerd, vindt ze achteraf. ‘Als je niet zegt waar je mee kampt, creëer je een afstand tot je omgeving. In het eerste jaar vonden mijn studiegenoten me vast een ijskoningin.’

De diagnose ‘winterdepressie’ was voor haar een eyeopener. ‘De eerste paar jaar had ik het echt niet door – een winterdepressie lijkt best op een normale depressie.’ Afgelopen zomer rondde Que haar master Moleculaire levenswetenschappen af. Later dan gepland. ‘De depressie heeft daar zeker een rol in gespeeld. In de winters maakte ik mijn tentamens niet. Ik herkanste wel, in de lente.’

Winterslaap
In Nederland lijdt naar schatting 1,5 tot 3 procent van de bevolking aan een serieuze ‘winterdepressie’, ofwel seasonal affective disorder (SAD). Psychiater Joost Janzing ontvangt degenen die het betreft elke herfst in zijn spreekkamer in het Radboudumc. De meeste kenmerken – somberheid, interesseverlies – zijn gelijk aan die van een ‘normale’ depressie, legt hij uit. Maar opvallend aan de winterdepressie zijn de ‘omgekeerde’ kenmerken. Lijd je aan een klassieke depressie, dan heb je moeite met slapen en eet je vaak minder. Bij een winterdepressie slaap je juist langer, en eet je meer.

De oorzaak van de winterdepressie is in de medische wereld niet bekend. Wel is er een aantal aannemelijke hypothesen, vertelt Janzing. Een van de meest plausibele is dat mensen die lijden aan een winterdepressie gevoeliger zijn voor de verandering van het licht. Bij hen triggeren de donkere maanden een winterslaap-achtige toestand. ‘Normaal gesproken zorgt het ochtendlicht ervoor dat het lichaam stopt met het aanmaken van het slaaphormoon melatonine. Wanneer dat signaal in de winter niet goed binnenkomt, blijven mensen met een winterdepressie continu in een ‘slaapstand’ hangen.’

Janzing vindt de winterslaap-hypothese een waarschijnlijke, omdat deze de omgekeerde kenmerken van de winterdepressie verklaart: dieren die een winterslaap houden slapen ook meer, nadat ze zich hebben volgegeten.

‘Ik vind niks zo erg als ’s ochtends weggaan en ‘s avonds terugkomen in het donker.’

Remedie
Lichttherapie is de meest gangbare remedie tegen een winterdepressie. ‘Patiënten komen een week lang elke ochtend naar het umc, en zitten dan een half uur voor een speciale lamp. De lamp helpt om de winterslaap-achtige toestand van het lichaam te stoppen. Gebruik je de lamp een week of eventueel langer, dan reset het lichaam zichzelf en kun je er in de meeste gevallen de hele winter tegenaan. Wie toch weer last krijgt, komt terug. Soms schaffen ze zelf een lamp aan.’

Voor Que is een weekje lichttherapie niet voldoende. Ze zit van herfst tot lente elke ochtend voor haar lamp. ‘Ik vind niks zo erg als ’s ochtends weggaan en ‘s avonds terugkomen in het donker. En als de lamp onvoldoende werkt, slik ik extra vitamine D.’

Sociale media laat Que deze maanden links liggen. ‘In de winter heb ik er geen zin in dat iedereen al zijn leuke ervaringen met me deelt. ‘Zo is het helemaal niet’, denk ik dan. Daar kan ik echt naar van worden.’ Series kijken zit er in de winter ook niet in. ‘Bingewatching is funest voor mij. Dan kom ik het huis niet meer uit, terwijl het juist belangrijk is dat ik mensen blijf zien en dingen onderneem.’

Tot slot probeert ze haar winters zo te plannen dat ze altijd iets heeft om naar uit te kijken. ‘Ik ben de afgelopen vier jaar bijvoorbeeld elk jaar verhuisd – binnen Nijmegen – en telkens in de winter. Ik vind het fijn iets omhanden te hebben en een plek te creëren waar ik me thuis voel.’ Zo komt het niet uit de lucht vallen dat ze haar PhD straks in Zürich gaat doen. Een nieuwe omgeving, een hele andere cultuur, veel te doen.

Brazilië
Volgens psychiater Janzing is het niet zo dat bij sommige bevolkingsgroepen – zoals studenten – meer winterdepressies voorkomen dan bij andere. Wel weet hij dat die inzinkingen vaak pas rond het twintigste levensjaar serieus merkbaar worden.

Paula Martinelli Vieira da Rosa woonde jarenlang op een zonnig eiland voor de kust van Brazilië, tot ze twee jaar geleden naar Nijmegen kwam voor een master Biologie. Het klimaat was wennen voor de Braziliaanse. Tijdens haar tweede winter en zomer hier raakte ze zelfs volledig van slag. ‘In december werd ik zonder reden somber. Ik had huilbuien en had nergens zin in. Heel vermoeiend. Doordat het aanhield, werd het een vicieuze cirkel. Ik werd steeds emotioneler, steeds geïrriteerder, steeds lustelozer.’Foto: Erik van ’t Hullenaar

Extra vitamine D-pillen hielpen – haar arts in Brazilië had ook al eens geconstateerd dat ze daar een tekort aan had. In februari voelde Da Rosa zich beter, ze was opgewekter en kreeg meer energie. Maar bij haar keerde de depressie in juni weer terug. ‘It was winter all over again.’

Haar seasonal affective disorder overkomt haar dus niet alleen in de winter, maar ook in de zomer. ‘Ik raak niet per se van slag door de kou en het gebrek aan licht, maar door sterke wisselingen in het aantal lichturen. In Brazilië heb je het hele jaar door zo’n twaalf uur zonlicht per dag. Maar in Nederland heb je in de winter acht uur en in de zomer wel achttien uur zonlicht. Die veranderingen zijn funest voor mij.’

In de winter gebruikt De Rosa een daglichtlamp en in de zomer slaapt ze met een doek over haar gezicht. Toch drukken de depressies een stempel op haar leven. ‘Of mijn depressie mijn cijfers heeft beïnvloed? Ja, zeker. Maar grappig genoeg alleen in positieve zin. Omdat ik me zo slecht voelde in de winter, dacht ik ook negatief over mijn studie. Als reactie ging ik er heel hard aan werken, waardoor ik geweldige resultaten haalde.’ Wanneer ze zich vrolijker en meer in balans voelt, ziet ze dat ook terug in haar cijfers: die worden lager. ‘Ik durf dan meer te leven en besteed dus minder aandacht aan mijn studie.’

Wat te doen?
Het baart Janzing zorgen dat veel mensen met SAD pas laat naar een dokter gaan. ‘Sommigen zoeken pas hulp als ze al helemaal zijn vastgelopen. Volgens mij lopen er heel veel mensen rond die niets aan hun winterdepressie doen. Ze denken misschien: dit hoort gewoon bij mij.’

Hij raadt hen aan toch eens bij een dokter langs te gaan, of zelf een lichtlamp aan te schaffen. Daarnaast is een goede slaaphygiëne belangrijk: een vast ritme. Je kan in de winter ook wat eerder gaan slapen dan in de zomer, om zo ’s ochtends extra lichturen te pakken. De psychiater laat zich ook uit over de grote dosis ‘blauw licht’ die veel (jonge) mensen binnenkrijgen. Je lichaam blijft in een overactieve stand als je laat in de avond nog uren met je laptop of telefoon in de weer bent.

‘We hebben vaak de neiging om naar binnen te gaan als het koeler wordt. Maar je moet juist naar buiten.’

Maar het beste medicijn tegen de winterdip of -depressie is volgens hem: veel buitenactiviteiten blijven doen. Sporten, wandelen. ‘We hebben vaak de neiging om naar binnen te gaan als het koeler wordt. Maar je moet juist naar buiten.’ Een vakantie naar Spanje boeken kan natuurlijk ook geen kwaad. ‘Patiënten die dat hebben gedaan waren er in ieder geval zeer over te spreken.’

Que en De Rosa zijn hoopvol over hun toekomst. ‘Ik geloof dat je een winterdepressie met hulp op de lange termijn wel kan oplossen’, zegt Que. ‘Er zijn bovendien bepaalde dingen waar ik aan kan werken, issues die aan de basis liggen van mijn somberheid of deze versterken. Zoals mijn lage zelfbeeld.’

Da Rosa hoopt meer aan het Nederlandse klimaat te wennen. ‘Wat went, kan je ook overwinnen.’ Teruggaan naar Brazilië is ze niet van plan. Tenminste, niet voor het klimaat. ‘Als ik vertrek, is het omdat ik mijn familie mis. Dat is voor ons Brazilianen wel iets moeilijks – zeker met de kerst.’ / Maarten van Gestel & Joep Sistermanns