Onze huidige maatschappij wordt gedreven door hebzucht, stelt filosoof Jeroen Linssen, die onlangs een boek over dat onderwerp schreef. Zaterdag geeft hij hierover een lezing op het Nijmeegs Boekenfeest in de Vereeniging.

Bij hebzucht denken we doorgaans snel aan mensen die misbruik maken van macht en posities. Maar hebzucht zit in iedereen, ongeacht persoonlijkheid of politieke voorkeur, zegt Jeroen Linssen, universitair hoofddocent sociale en politieke filosofie aan de Radboud Universiteit. ‘Het is hebzucht wat ons drijft en afbreekt.’

De aanleiding voor uw boek was de financiële crisis van 2008. Waarom?

‘Deze gebeurtenis stelde heel duidelijk de vraag of het niet de hebzucht was die de crisis had veroorzaakt. Volgens de media was het glashelder wie de schuld moesten krijgen: de verzekeraars en de bankiers. Zij hadden te grote risico’s genomen door onverantwoorde financiële producten te slijten. Maar iets later verschoof de aandacht naar het brede publiek, want had niet iedereen een beetje willen profiteren van een aandeeltje hier of een gunstige rente of hypotheek daar? Zo kwam ik op het idee om een studie te doen naar het denken over hebzucht.’

Volgens uw boek leven we de laatste jaren in een ondernemersmaatschappij. Hoezo?

‘Een ondernemersmaatschappij is een samenleving waarin de ondernemersvorm veralgemeniseerd is geworden. Ik denk dat dit in onze samenleving is gebeurd.’

Wat betekent dit?

‘Dat iedereen zich is gaan zien als de manager van zijn eigen leven. Van elk individu wordt verwacht dat deze zijn leven als een onderneming gaat zien, als een klein bedrijfje dat succesvol probeert te zijn. Wil je succesvol participeren in de maatschappij? Dan dien je je te gedragen als een ondernemer. Het streven naar zoveel mogelijk winst en naar continue groei is heilig in een kapitalistische economie.’

Is de politiek hier schuldig aan?​​

‘Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw staat de politiek in het teken van het stimuleren van de groei. Een overheid doet het slecht als de economie stagneert, en ze doet het goed als de economie groeit. Men beweert vaak dat de politiek zich heeft teruggetrokken door middel van deregulering en privatisering. Dat mag zo zijn, maar de politiek heeft tegelijkertijd een zeer grote invloed gehad op zowel de uitbreiding van de marktwerking als de totstandkoming van de ondernemersmaatschappij.’

Heeft die groei zware consequenties voor ons?

​‘Het streven naar continue groei zou best eens zware consequenties kunnen hebben voor de klimaatverandering. Onze planeet stuit op haar grenzen.’

Kunnen we het tij nog keren?

‘In ieder geval niet door het kapitalisme te vervangen door het socialisme. Ik vrees dat dit even slecht zou zijn voor onze planeet. Het valt me iedere keer weer op hoe socialistische partijen net zo goed de groei willen stimuleren, bijvoorbeeld via werkgelegenheid of bepaalde inkomens.’

‘We moeten ons los maken van het ondernemende zelf’

‘De zucht naar steeds méér zit diep in ons en om dit te beteugelen zouden we eigenlijk afstand moeten nemen van wie we zijn. We moeten weigeren wie we zijn! We zouden ons los moeten maken van ‘het ondernemende zelf’. Als we ons willen bevrijden van die innerlijke hebzucht vraagt dat eerder om wereldverzaking dan om wereldverbetering. Ik roep eerder op tot ascese (onthouding, red.) dan tot actie. Ik betwijfel of we hiertoe in staat zijn, want de ideeën van ‘me first’ en ‘spirituele zelfbevestiging’ zijn oppermachtig.’

Jeroen Linssen geeft zaterdag 7 maart om 21.40 uur de lezing ‘Jezelf verkopen’ als onderdeel van het Nijmeegs Boekenfeest in de Vereeniging.