Op de laatste dag van de maand reflecteert Denker des Vaderlands René ten Bos over een kwestie die de universitaire gemeenschap heeft beziggehouden. Met in deze eerste aflevering: academici die de universiteit de rug toekeren. ‘Een boodschap die we serieus dienen te nemen.’

Kent u ook in Nijmegen academici als Runia en Verheggen (zie kader) die teleurgesteld zijn vertrokken?
‘Die traditie gaat al ver terug, zie Ton Lemaire die begin jaren negentig de universiteit de rug toekeerde en boer werd in Frankrijk. Ook nu zijn er legio voorbeelden van mensen die het zat zijn, en sommigen vertrekken. De meesten doen dat niet, maar laten wel veel gemopper horen, over al het geregel rondom het onderwijs bijvoorbeeld, de voorbereiding op de visitatiecommissies, de papierwinkel rondom de evaluaties. In het onderzoek is de bureaucratie niet minder.’

[kader-xl]De kwestie: NRC publiceerde deze maand een aantal verhalen van teleurgestelde academici, die de handdoek in de ring hebben gegooid. Eelco Runia ziet de universiteiten aan marktwerking ten onder gaan en keerde de Groningse universiteit de rug toe, cultuurpsycholoog Theo Verheggen – die ook nog werkzaam is geweest in Nijmegen – publiceerde in dezelfde krant zíjn zwanenzang: “Ik kan de academische geest niet meer ontdekken.” Verheggen verruilde zijn vaste betrekking aan de Open Universiteit voor een stage als lasser in een garage.[/kader-xl]

U kunt begrip opbrengen voor academici die de handdoek in de ring gooien?
‘Ik betreur de verhalen van Runia en Verheggen zeker, maar ik vraag me wel af waarom ze het zo ver hebben laten komen. Ik ontken niet dat er druk is, maar ik ervaar de druk zelf niet als alles doordringend. Ik zie de universiteit nog steeds als een plek waar je nog enige ruimte kunt creëren voor jezelf. Dat neemt niet weg dat we er verstandig aan doen om de boodschap van deze teleurgestelde lieden serieus te nemen.’

Welke boodschap leest u in hun zwanenzang?
‘Dat niemand zich de illusie moet maken dat je met het bureaucratische circus dat we hebben opgetuigd de kwaliteit kunt garanderen. De papierwinkel van de accreditatiecommissies en de onderwijsinspecties ten spijt: het enige dat ze sturen en controleren is de kwantiteit van ons werk, de kwaliteit kun je als organisatie nooit en te nimmer organiseren. Kwaliteit is iets mysterieus. Wat opvalt is dat Theo Verheggen lasser wil worden. Hij zoekt de ambachtelijkheid, iets dat hij kennelijk was kwijtgeraakt aan de universiteit.’

‘Organisatorische dwalingen doen zich overal voor, ook in een garagebedrijf’

Moeten hoogleraren als u dan niet meer macht grijpen om het ambacht – het geven van onderwijs en het doen van onderzoek – te beschermen?
‘Wij kunnen de dingen niet zomaar naar onze hand zetten. De bureaucratie komt niet zo maar uit de lucht vallen, het hangt samen met keuzes, met de vraag welke universiteit je wilt zijn. Er is bijvoorbeeld heel veel gewonnen als de universiteiten niet hoeven te sturen op de studentenaantallen. Het kan best wel wat minder en dan kun je taken opheffen. Maar de organisatie kiest nu eenmaal voor meer studenten, en daar kun je als professional heel veel last van hebben. Dat is heus niet alleen zo aan de universiteiten, in de Belastingdienst of in het UWV bijvoorbeeld hoor je precies dezelfde verhalen.’

U heeft zelf nooit overwogen de universiteit te verlaten?
‘Ik heb een omgekeerde weg gemaakt, ik ben vanuit een positie als zelfstandig adviseur en dergelijke dingen terecht gekomen in de universitaire wereld. Ik kan alle collega’s hier wel uit de droom helpen als zou je als eenpitter ineens verlost zijn van de bureaucratie. Juist dan kun je meer dan ooit bezig zijn met allerlei papierwerk. De organisatorische dwalingen die Verheggen noemt doen zich overal voor, en universiteiten zijn daar kennelijk niet immuun voor. Bureaucratie is als een wolk die boven de samenleving hangt, zelfs boven de lassers in een garage.’