Er is een plek op aarde waar de zon vier maanden niet opkomt en de temperatuur tot min tachtig kan dalen. Daar, op Antarctica, woont de Nijmeegse huisarts Floris van den Berg al een jaar. De Radboud-alumnus siert de cover van de extra dikke winter-Vox die vandaag verschijnt.

Sinds een week heeft Floris van den Berg een huisdier. Het is een rups, die in een krop sla mee is gereisd naar poolstation Concordia. ‘De rups is het eerste levende dier dat ik in een jaar heb gezien. Ik heb hem Bertrand genoemd, naar de kok die hem heeft gevonden.’ De rups houdt Van den Berg nu gezelschap op zijn kamer. Elke dag geeft de arts en onderzoeker hem een blaadje sla.

Van den Berg houdt het al een jaar vol op de Zuidpool – hij heeft op het moment van het Skype-interview nog zeven weken te gaan. Met zijn webcam laat hij een stukje Zuidpool zien. Tot aan de horizon strekt zich een leeg wit landschap uit. Concordia ligt op zo’n 1.200 kilometer van zee, dus verwacht hier geen pinguïns of ijsberen. Het enige wat je ziet, is sneeuw en blauwe lucht.

‘Vandaag is het hier min dertig graden – een warme dag. Het is nu zomer. In de winter kan de temperatuur tot min tachtig dalen.’ Bovendien: als het waait, is de gevoelstemperatuur nog veel lager, vertelt Van den Berg. ‘Soms is die onder de min honderd graden.’

Dat zijn geen temperaturen om een wandelingetje in te maken. Even naar buiten gaan is er niet bij, ook omdat het nogal wat tijd kost om drie dikke jassen, een muts, skibril en handschoenen aan te trekken. ‘Alles onder de min vijftig is echt niet meer leuk. Je merkt het dan meteen als je bril niet helemaal goed zit, of je shawl je gezicht niet goed bedekt. Na een paar minuten beginnen je handen pijn te doen. Bovendien is binnen tien minuten je bril bevroren – meestal neem ik een tweede mee. Langer dan twintig minuten houd je het toch niet uit.’

Mars
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft Van den Berg een jaar gestationeerd op Antarctica, om hem onderzoek te laten doen naar de impact van de extreme kou, ijle lucht en isolatie op de mensen die er verblijven. De omstandigheden hebben er namelijk wel iets weg van die op Mars, de planeet waar de ruimtevaart zo graag met mensen naartoe wil. Van den Berg verblijft op Concordia met zes Fransen en vijf Italianen, die daar zijn voor wetenschappelijk onderzoek of onderhoud aan het station. Een van hen is een kok. Alleen Van den Berg is hier namens de ESA.

Hij bekijkt onder meer de effecten die extreme isolatie heeft op het brein en hart. Een toekomstige bemanning van een reis naar Mars zal maandenlang nauwelijks iets hoeven doen, maar moet scherp zijn als er beslissingen op leven en dood genomen moeten worden. Is een mens na een lange tijd van verveling nog wel in staat een ruimtevaartuig netjes te laten landen op de Rode Planeet? Tests in een simulator en het werk van de Nijmeegse huisarts moeten antwoord geven op dat soort vragen.

Wat blijkt uit uw onderzoek?
‘Wetenschappelijk gezien kan ik daar nog niet veel over zeggen. Elke maand neem ik bloed- en urinemonsters van mijn elf medebewoners en mezelf. Ook meet ik om de zoveel tijd met een CT-scanner de botdikte. Al die data worden verzameld en doorgestuurd naar universiteiten die ze gaan bestuderen en interpreteren. Alle bewoners van Concordia dragen bovendien speciale smartwatches die allerlei gegevens bijhouden over slaap, hartritme en waar mensen zich bevinden op het station. Daaruit kan ik al wel opmaken dat mensen zich in de winter vaker terugtrekken. Bovendien kan ik natuurlijk met eigen ogen waarnemen hoe mensen zich gedragen als ze hier een jaar lang verblijven. De winter is het zwaarst, als de zon niet opkomt. Niet iedereen gaat daar goed mee om.’

Hoe is het om vier maanden geen zonlicht te zien?
‘Ik heb me er persoonlijk wel goed doorheen geslagen, maar het is zwaar. De donkere maanden lijken eeuwig te duren. Mensen trekken zich terug, willen geen gezamenlijke activiteiten meer doen. Iedereen wordt erg mat: ik heb vaak het gevoel gehad met elf zombies samen te leven. Ik weet als huisarts wat de criteria zijn voor een depressieve stoornis, en sommige mensen voldeden daar echt wel aan. Het gekke is dat je juist slechter slaapt als het de hele dag donker is. Je slaapt misschien wel net zo lang als voorheen, maar je energie neemt toch af. Toen de zon zich eenmaal weer liet zien, leek het alsof we wakker werden uit een lange winterslaap.’

Hoe hield u de moed erin?
‘Je moet jezelf blijven motiveren. Vanuit het team krijg je weinig steun. We hebben hier allemaal werk te doen. Ik doe dat door vinkjes te zetten in mijn agenda. Dan bedenk ik wat ik de aankomende week allemaal wil doen. Een taak volbracht is een groen vinkje, niet volbracht is een rood kruisje. Heel kinderachtig, maar het werkt wel. Ik heb mijn werk gewoon gedaan en ik heb elke dag een uur gesport. Sommige mensen konden dat niet opbrengen – zij bleven steeds langer in bed liggen.’

Hoe is het contact met uw collega’s?
‘We eten elke dag samen. Als er iemand jarig is, drinken we een glas champagne. Maar de gezelligheid werd na verloop van tijd steeds minder. Na het eten ging iedereen steeds vlugger naar zijn kamer. Er was vaak gedoe, veel conflicten. Om de flauwste dingen. Iemand zeurde elke dag dat ze het koud had, terwijl de temperatuur hier binnen gereguleerd wordt en elke dag hetzelfde is. Sommigen vonden dat we niet meer dan één yoghurtje per dag mochten eten. Anderen vonden dat zij niet meer hoefden schoon te maken. Op dat niveau speelde het zich af.’

Klinkt niet gezellig.
‘Weet je, je kunt het de mensen eigenlijk niet eens kwalijk nemen. Een deel is gewoon ongelukkig en niet geschikt om hier te verblijven. Wie je het wel kan kwalijk nemen, is hun werkgever. Vooral de zes Italianen, de helft van de groep, zijn van tevoren niet goed gescreend. Het Italiaanse poolinstituut dat hier onderzoek doet, keek vooral naar het cv van de onderzoekers. Maar je moet wel een bepaalde persoonlijkheid hebben om het hier uit te kunnen houden. Aanvankelijk probeerden we als groep één te zijn, maar na een tijdje viel het team uit elkaar in twee kleinere groepen.’

Welke eigenschappen moet je hebben om het in Concordia uit te houden?
‘Je moet ten eerste op jezelf kunnen reflecteren. Er komen momenten dat je ongelukkig bent, maar dat moet je wel durven toegeven. Sommige mensen schoven hun frustraties constant af op de station leader – alsof het allemaal aan hem lag. Ook moet je een positieve instelling hebben. Als er een generator kapot gaat, moet je die zelf maken. Er is niemand die dat voor je komt doen. Door hier te komen, laat je je gecontroleerde leventje achter. Het is niet handig als je meteen in de stress schiet als iets kapot gaat.’

Nieuwe gezichten
In het afgelopen jaar is Van den Berg één keer vijf kilometer van het station vandaan geweest om een landtransport tegemoet te rijden. Normaal komt hij echter niet verder dan een kilometer of twee – tot het einde van de landingsbaan. ‘Dan pak ik de sneeuwscooter. Als je hier een stuk gaat lopen, ben je door de ijle lucht snel buiten adem.’

Vandaag is Van den Berg even naar buiten geweest om te helpen met sjouwen van bevoorradingen. Sinds een week kunnen er weer vliegtuigen landen bij Concordia. Die periode duurt drie maanden. De overige negen maanden is het door de extreme kou en donkerte onmogelijk Concordia te bereiken of te verlaten. ‘Als je niet op de laatste zomervlucht zit, weet je: de komende negen maanden kom ik hier niet weg. Wat er ook gebeurt.’

De vliegtuigen brengen nieuwe gezichten en verhalen. Dat is erg prettig, bekent Van den Berg, na een periode van negen maanden met dezelfde personen. Verandering is meer dan welkom. Ook nemen de vliegtuigen vers fruit en groenten mee. De dag waarop Van den Berg zijn tanden kon zetten in twee avocado’s, kon voor hem niet meer stuk. Op zijn wensenlijstje prijken nu verse mango’s bovenaan. De afgelopen maanden bestond het menu uit ingevroren en ingeblikt voedsel.

Wat doet u als het werk gedaan is?
‘Ik heb hier erg veel vrije tijd. Ik hoef geen boodschappen te doen, niet te koken, geen verjaardagen van vrienden te bezoeken. Je houdt op die manier veel tijd over. Die heb ik besteed aan lezen en series kijken. Het leek me ook handig om een extra taal te leren, dus ik ben begonnen met Russisch.’

Over zeven weken bent u weer thuis. Zin in?
‘Ja, ik ben er enorm aan toe. Omdat hier nu weer vliegtuigen kunnen landen, vertrekken de eerste personen ook weer. Daar ben ik wel jaloers op. Aan de andere kant heb ik nog genoeg te doen. Ik moet mijn werk overdragen en experimenten afronden.
Als ik weer thuis ben, ga ik om te beginnen maar eens een paar weken doorbrengen met mijn vriendin. Iets simpels als boodschappen doen, daar kijk ik ook naar uit. Na een vakantie van een paar weken ga ik weer ergens aan de slag als huisarts. Ik ben een echte freelancedokter en veel van huis. Volgend jaar ga ik als expeditie-arts mee op een reis naar Siberië.’

In een eerder interview zei u dat u misschien astronaut wilde worden. Wilt u dat nog steeds?
‘Misschien wel. Het werken als onderzoeker op een plek met zulke extreme omstandigheden vond ik erg leuk. Belangrijk is wel dat je dan een groep sociale mensen om je heen hebt. Voor een toekomstige bemande reis naar Mars ben je twee en een half jaar van huis. Dat is wel erg lang. Ook voor de mensen die je achterlaat. Ik heb mijn vriendin al gevraagd of ze mee wil, maar dat zag ze vooralsnog niet zo zitten.’

Nog meer verhalen over kou kun je lezen in de Vox-special die nu in de bakken ligt.