Acht onderzoekers kregen eind december een NWO-beurs van zo'n 150.000 euro om belangrijk onderzoek van andere wetenschappers uit de medische en sociale wetenschappen te herhalen. De Nijmeegse psycholoog Surya Gayet is een van hen.

In de zogeheten replicatiestudies doen wetenschappers zo exact mogelijk een onderzoek opnieuw, dat eerder gepubliceerd is door andere onderzoekers. Het gaat hierbij om onderzoek dat veel wetenschappelijke of maatschappelijke impact heeft gehad. Zo gaan Rotterdamse epidemiologen een onderzoek herhalen dat liet zien dat ook licht alcoholgebruik tijdens de zwangerschap al negatieve gevolgen heeft op de verstandelijke vermogens van kinderen.

NWO stelde haar subsidieprogramma om dit soort herhaalonderzoek te financieren twee jaar geleden in. Doel: bijdragen aan het vergroten van de betrouwbaarheid en transparantie van wetenschappelijke resultaten. Dat is hard nodig sinds de zogeheten replicatiecrisis, toen bleek dat allerlei onderzoeksresultaten onbetrouwbaar waren, met name in de medische en sociaal-psychologische hoek.

Om dit te ondervangen moeten onderzoekers die deze NWO-subsidie krijgen hun studieopzet van tevoren aankondigen, in de vorm van een soort voorpublicatie – een zogenoemde pre-registratie. Ook maken ze alle verzamelde onderzoeksgegevens na afloop openbaar beschikbaar, om kwaliteitscontrole of vervolgonderzoek door anderen makkelijker mogelijk te maken.

Later dit jaar komt NWO met de derde en laatste call voor subsidieaanvragen voor replicatiestudies. Daarna kijkt de onderzoeksfinancier of deze fininacieringsvorm (een pilot) een vervolg krijgt en in welke vorm, laat een woordvoerder weten.

Misdrijf

Surya Gayet, postdoctoraal onderzoeker bij het Donders Instituut, is een van de replicatiebeurs-laureaten. Hij kreeg in december geld om een studie te herhalen naar het onbewust oplossen van sommenreeksen. In dit geval betrof het tweestaps optel- en aftreksommen, zoals “8 – 1 – 3 = …” of “2 + 7 + 3 = …”.

‘Zulke sommen zijn op zich prima op te lossen, maar dan moeten de sommen wel bewust worden waargenomen, werd altijd gedacht’, vertelt Gayet. Onderzoekers uit Israël lieten in 2012 echter zien dat dit ook onbewust kan, zeg maar min of meer zonder er bij na te denken. De studie die in het prestigieuze vakblad PNAS verscheen, had veel impact, zegt de Donders-onderzoeker. ‘Het zette het idee op lossen schroeven dat bewustzijn nodig is om complexe handelingen – want dat is zo’n rekensom – uit te voeren.’

Dat het verschil tussen bewuste en onbewuste handelingen niet altijd even duidelijk blijkt, is niet zomaar een interessant wetenschappelijk gegeven, maar kan ook juridische consequenties hebben, legt hij uit. ‘Mensen krijgen lagere straffen voor een misdrijf, als ze deze aantoonbaar niet bewust uitvoerden, zoals wanneer ze onder invloed van medicijnen zijn of slaapwandelen.’ Genoeg reden om de Israëlische studie te herhalen, vond NWO.