Sprekers geven elkaar een hoop overbodige informatie. Zeker als de objecten die ze beschrijven felle kleuren hebben. Taalfilosofe Sammie Tarenskeen deed er onderzoek naar.

Als mensen met elkaar praten, gebruiken ze verwijzende uitdrukkingen. ‘Die dikke man’ of  ‘die vrouw in de rode jurk’. Dat doen ze opvallend genoeg ook als die extra info helemaal niet nodig is. Als er bijvoorbeeld maar één man te zien is en maar één vrouw in een jurk. Uit experimenteel onderzoek blijkt dat mensen vaker informatie toevoegen die eigenlijk niet nodig is. Dat heet ‘overspecificatie’. Taalfilosofe Sammie Tarenskeen toetste dit verschijnsel bij zo’n driehonderd proefpersonen.

Stippels of streepjes
Ze kregen op een computerscherm een rij objecten te zien en moesten een denkbeeldige toehoorder wijzen op één van de objecten. De proefpersonen bleken daarbij vooral eigenschappen te noemen die erg opvallen, zoals felle kleuren. Ook als in het rijtje maar één broek te zien was, spraken de proefpersonen nog van een gele of rode broek, als die broek opvallend gekleurd was. Als kleur belangrijk was voor het object (bijvoorbeeld bij een jurk) was die neiging sterker dan als kleur niet belangrijk was voor het object (bij een kantoorartikel zoals een nietmachine). Had de broek een pastelkleur dan noemden proefpersonen de kleur minder vaak.

Ook patronen – stippels of streepjes – speelden een rol bij de verwijzingen. Proefpersonen noemden in hun verwijzingen vaker patronen dan pastelkleuren.

Proefpersonen noemden vooral eigenschappen die erg opvallen, zoals felle kleuren.

Tarenskeen wilde weten waarom mensen overbodige informatie toevoegen aan hun beschrijving. Als gebaar naar de toehoorder, concludeert ze. ‘De tendens om opvallende eigenschappen te noemen is zeer sterk omdat dit de kans vergroot dat de toehoorder het object correct en snel identificeert.’

Inzichten als deze zijn van nut in de taal- en spraaktechnologie, de technologie waarmee geprobeerd wordt de menselijke, talige communicatie na te bootsen.

Sammie Tarenskeen promoveert morgen, woensdag 22 juni, om 10.30 uur in de Aula.