In het kader van de Vrede van Nijmegen Penning eind vorige week, haalde Radboud Reflects theatermaker Lucas De Man naar Nijmegen. In LUX riep hij burgers op hun gemopper om te zetten in actie. Vox-medewerker Ming Zhu nam de proef op de som: zou ook hij eindelijk iets gaan doen met zijn opborrelende onvrede?

De reputatie was het al een paar maanden lopende theaterstuk De Man door Europa van de Vlaming Lucas De Man al vooruitgesneld. Hij kreeg uitstekende recensies, zou een nieuwe blik op een Europa in crisis werpen. Goh, dacht ik. Ik verkeer ook in mijn eigen kleine crisis. Sinds ik afgelopen jaar ben gestopt met studeren om mijn passie voor schrijven achterna te gaan, heb ik eigenlijk geen flauw idee waar ik mee bezig ben. Ik weet dat ik journalist wil worden. Schrijven over iets. Maar wat? Het kapot analyseren van alles wat er mis is met de wereld en mijn leven lijkt niet echt mijn problemen op te lossen. Dus wat kan ik wel doen?

Playmobil
Met kinderlijke nieuwsgierigheid neem ik plaats in de zaal van LUX. Met een vlotte Vlaamse babbel grijpt De Man meteen mijn aandacht. ‘Dit is Erasmus, dat zie je aan zijn baard.’ Met Playmobil-poppetjes op een zestiende-eeuwse landkaart beeldt hij de grote denkers van vijfhonderd jaar geleden uit. De angst voor moslims, het verval van moraal en de steeds grotere verschillen tussen arm en rijk, zijn volgens De Man de problemen van die tijd. Klinkt bekend. ‘Zij zagen in hun tijd wat er fout ging en beïnvloedden generaties. Maar waar zijn die visionairen van nu?’

‘We zijn in een crisis’

Te hooi en te gras harkt De Man de problemen bij elkaar. 70 procent van de Europese burgers heeft geen vertrouwen meer in de politiek. Een derde van de bewoners van Den Bosch kan zijn huur net niet betalen. Hij geeft voorbeeld na voorbeeld om te onderstrepen dat er iets niet klopt met de wereld. ‘We zijn in een crisis. Er gaan dingen echt veranderen.’ Maar wie is voorbereid? Ik, onderdeel van het luisterende LUX-publiek, in elk geval niet.

De Man: ‘In het jaarboek van de middelbare school schreef ik: “Er is geen gevecht meer. Wat je ook doet, het maakt geen reet uit.” En dat is het dilemma: maakt het nou wel of niet iets uit wat je doet?’ De Man lijkt zichtbaar ontzet door deze gedachte. ‘En toen kwam ik aan het begin van mijn zoektocht naar nieuwe visionairen deze man tegen die het volgende zei: “Maak niet een betere wereld. Maak een wereld.” Dat maakte iets los in me.’ Hetzelfde gebeurt nu met mij.

Op het toneel illustreert De Man het nog wat vage concept ‘geen betere wereld maar een wereld’ door voorbeelden te geven van mensen die iets doen. Giorgio de Finis in Italië die buitenbeentjes van de maatschappij samenbrengt. Engin Önder uit Istanboel die een event organiseert tegen media-censurering. En de social networks in Madrid rond groepen mensen die op eigen initiatief iets doen aan het milieu en andere zaken die ze niet zint. Het kán en het gebéurt, is de boodschap van De Man.

Actie
Na afloop van de voorstelling ga ik te rade bij Cees Leijenhorst, filosoof en gespreksleider tijdens het debat na het theaterstuk. Hij vindt dat De Man de moderne tijdgeest bijzonder treffend heeft geschetst. ‘De Man versimpelt dingen niet, hij geeft toe dat de situatie gecompliceerd is. Er ligt geen blauwdruk klaar en hij heeft ook niet alle antwoorden, maar hij inspireert in elk geval tot actie.’

Waartoe wordt Leijenhorst aangezet door de voorstelling? Dat we de oplossingen kleiner moeten zoeken, zegt hij. ‘De Man maakt duidelijk dat we niet meer kunnen leunen op de grote systemen. Democratie als institutie zoals het nu gaat werkt niet meer. Kijk naar de referenda en de ontevredenheid van het volk. Daarom kan een man als Trump opstaan. Een man buiten het politieke systeem, die door mensen wordt gezien als de stem van het volk.’

‘Het sleutelwoord is empathie’

Leijenhorst: ‘Na de voorstelling dacht ik ook: ja, ik moet iets doen. De show roept op tot actie. Waar we in de jaren zestig met elkaar naar een betere wereld zochten, zijn we nu veel individualistischer. Maar dat betekent niet dat ieder persoon per se op zichzelf wil staan. Er is nu alleen iets anders nodig voor verbinding en actie’, zegt Leijenhorst. Het sleutelwoord volgens hem en De Man is empathie.

In de nazit verwoordt De Man het treffend: ‘Ik denk dat je twee soorten mensen hebt. Niet links of rechts. Niet rijk of arm. Niet burger of politicus. Maar mensen met en zonder empathie. Je kunt als linkse partij ook dingen roepen zonder een flauw idee te hebben van wat je doelgroep nou bezighoudt. We moeten niet tegen het systeem vechten, dat doe je in de puberteit als er net haar op je lul groeit. We moeten juist binnen het systeem de dialoog opzoeken met mensen die elkaar normaal niet zien. Luisteren naar de ander.’

Ja, dacht ik op mijn stoeltje in LUX. Ja! Dat kan ik, mensen verbinden. Ik wilde niet alleen journalist worden omdat ik van schrijven houd. Ik wil anderen ook een stem geven. Mensen en ideeën die ik inspirerend vind, maar die geen aandacht krijgen in de huidige media. Ik weet niet of ik daarin een verschil kan maken als schrijver. Misschien doet het er allemaal niet toe wat ik doe. Maar ik héb tenminste een ideaal, een visie. Ik kan luisteren naar de verhalen van anderen, sympathie hebben en begrip. En door dat met de wereld te delen als journalist, rapporteer ik misschien niet over een betere wereld, maar tenminste wel over een wereld.

Kijk hier wanneer Lucas De Man zijn voorstelling De Man door Europa de komende maanden nog speelt.