In normale tijden trekken biologiestudenten naar de Ierse westkust, gaan studenten Franse Taal en Cultuur naar Frankrijk en vliegen conflictwetenschappers naar Israël en Palestina. Maar zolang de coronapandemie de wereld in haar greep houdt, zit een soms essentiële buitenlandse studiereis er niet in. ‘Ik maak me ernstig zorgen om deze generatie studenten.’

De uitgestrekte hoogveengebieden van nationaal park Connemara vormen een fascinerende speeltuin voor ecologen. Door de ligging aan de Atlantische Oceaan heeft het Ierse nationaal park een bijzonder nat klimaat. Er zijn veel kleine meertjes, kenmerkende spreihoogvenen, maar ook zeegrasvelden en kelpwouden.

In die omgeving zijn Nijmeegse studenten van de master ecologie tweejaarlijks te vinden. ‘Om hun handen vies te maken’, zegt docent Bjorn Robroek. ‘Hier leren ze zich aan te passen aan een onbekende omgeving, proefmonsters te nemen en samen te werken in het veld. Dat leer je niet achter een computer. Het is voor veel studenten een opstap naar een academische carrière.’

‘In de Ierse pub leerden de studenten hun werk te verkopen en de impact ervan in te zien’

Robroek vertelt trots hoe studenten tijdens de voorgaande excursies hun bevindingen presenteerden in een Ierse pub. ‘Daar waren dan ook locals bij. Die waren wel geïnteresseerd in wat wij kwamen doen. Door met die mensen in gesprek te gaan moesten de studenten een vertaalslag maken voor niet-academici. Ze leerden hun werk te verkopen en de impact ervan in te zien.’ En ja, er gingen tijdens zo’n sessie ook aardig wat glazen Guinness doorheen.

In juni vorig jaar had de reis naar Ierland opnieuw moeten plaatsvinden, maar die ging om bekende redenen niet door. In plaats van het bestuderen van de Ierse ecosystemen, gingen studenten nu in kleine groepjes het veld in, dichtbij huis, zoals op de Hatertse Vennen. Voor de internationale touch gaven Ierse ecologen nog wel een online gastcollege.

Conflict over Zwarte Piet

Veel meer opleidingen maken in normale tijden dankbaar gebruik maken van de mogelijkheden die ‘het buitenland’ biedt. Studenten worden er immers buiten hun comfort zone geplaatst, kunnen theoretische inzichten in de praktijk brengen en doen internationale contacten op. Voor veel studenten is een buitenlandverblijf de kroon op hun studie.

Neem de master Conflicts, Territories and Identities, waarvan de studenten in voorgaande jaren bijvoorbeeld naar Bosnië-Herzegovina en Israël-Palestina reisden om met eigen ogen te aanschouwen hoe een conflict of oorlog een samenleving verandert. Het was op de Westelijke Jordaanoever dat de spanning van het conflict werkelijk onder de huid kroop van de studenten. Natuurlijk hadden ze zich verdiept in het conflict, maar nu voelden ze het ook.

Onder de docenten van het Centrum voor Internationaal Conflictanalyse & Management (CICAM) leefde lang nog de hoop dat dit jaar gewoon weer een excursie georganiseerd zou kunnen worden. Die hoop brokkelde sinds het begin van dit collegejaar steeds iets verder af. ‘Eerst dachten we: oké, we blijven in de Europese Unie’, vertelt coördinator Neta-Paulina Wagner. ‘We kunnen bijvoorbeeld naar Cyprus.’

‘Nu worden de studenten geconfronteerd met de conflicten in Nederland’

Toen duidelijk werd dat ook dat geen optie was, ging de knop om en werd de blik gericht op de eigen omgeving. Nederland wordt misschien niet fysiek in tweeën gedeeld door metershoge muren, noch is er een dreiging van een burgeroorlog, maar ook hier vinden conflicten plaats. Wagner: ‘Denk aan de discussie over Zwarte Piet, de erfenissen van het kolonialisme, integratievraagstukken en grenspolitiek. Hoe manifesteren die zich? En wat zijn de gevolgen daarvan in de samenleving?’

Rondom deze thema’s sleutelden Wagner en haar collega Romain Malejacq een virtuele excursie in elkaar, met (gast)colleges en discussies. ‘Natuurlijk is het geen volwaardige vervanging voor de buitenlandse reis’, zegt Wagner. ‘Het is een heel andere ervaring. Maar wel een die minstens zo uitdagend is voor de studenten. We draaien de boel namelijk om. In plaats van dat studenten naar het buitenland reizen en mensen daar confronteren met hun vragen, worden zij nu zelf geconfronteerd met de conflicten binnen hun eigen maatschappij. Nederlandse studenten zijn dat niet erg gewend. We hopen dat het op deze manier toch een waardevolle ervaring wordt.’

Enorme boost

Voor een relatief korte studiereis zoals bij ecologie of conflictwetenschappen is met veel creativiteit dus nog wel een alternatief te verzinnen. Dat ligt anders wanneer een lang buitenlandverblijf onderdeel is van het curriculum, zoals bij Franse Taal en Cultuur. Binnen die opleiding wordt een half jaar vrijgehouden om een minor te volgen aan een Franstalige universiteit.

‘Daar kijken de studenten natuurlijk enorm naar uit’, geeft opleidingsvoorzitter Marc Smeets direct toe. ‘Dat het buitenlandverblijf dit jaar niet door kon gaan, is een aderlating. Studenten krijgen er een enorme boost in hun taalbeheersing. Ze dompelen zich onder in de cultuur en maken internationale vrienden.’

Een volwaardig alternatief daarvoor is volgens Smeets dan ook niet te bieden. Het gat dat de coronapandemie in het studieprogramma slaat, vullen de studenten nu op met een minor in het vertrouwde Nijmegen. Als ze willen kunnen ze dus ook zonder langdurig buitenlandverblijf hun bachelor afronden, en zo studievertraging voorkomen.

‘Deze studenten krijgen niet dezelfde mogelijkheden om vaardigheden op te doen’

Sommige studenten hebben echter andere plannen. Die hopen dat ze komende zomer alsnog naar een universiteit in Frankrijk of ander Franstalig land kunnen gaan. ‘Een aantal heeft dit al laten doorschemeren’, zegt Smeets. ‘Zij doen dan dus een extra minor in het buitenland, terwijl ze eigenlijk al klaar zijn. En dat begrijp ik ook wel, al lopen ze dan al gauw een half jaar of meer uit.’

Toch zullen er ook studenten zijn die eieren voor hun geld kiezen. Het gaat Smeets te ver om te zeggen dat de kwaliteit van de opleiding voor die studenten lager is dan voor medestudenten uit andere jaren. ‘Dat zou gevaarlijk zijn om te zeggen. Docenten doen hun stinkende best om toch dezelfde kwaliteit te bieden. Omdat wij een kleine opleiding zijn, kunnen we bijvoorbeeld goede begeleiding bieden, soms zelfs individueel. Maar het ontbreken van een internationaal aspect is en blijft toch een groot gemis, dat staat buiten kijf.’

Ecoloog Bjorn Robroek, die dit jaar zelf voor veldwerk naar Zweden hoopt te kunnen, is stelliger. ‘Ik maak me ernstig zorgen om deze generatie studenten. Zij worden heel hard geraakt door deze crisis en krijgen niet dezelfde mogelijkheden om vaardigheden op te doen als hun voorgangers.’

Volgens Robroek moeten universiteiten nadenken over hoe ze daarmee omgaan. ‘Wij zijn bijvoorbeeld naarstig op zoek naar alternatieven voor veldwerk – en denken aan een groot experiment in de experimentele tuinen achter het Huygensgebouw waar studenten hun botanische skills kunnen opdoen.’

‘Deze studenten hebben heel wat in te halen’, besluit de ecoloog, ‘zonder dat ze daar ook maar iets aan kunnen doen. Het zou toch niet zo moeten zijn dat ze daar de dupe van worden.’