‘Militaire robots ontwikkelen zich razendsnel van mens-gestuurd tot autonoom. Een richting die ik zou willen verbieden.’ Generaal-majoor buiten dienst Kees Homan uit in het actualiteitencollege zijn ethische zorgen over drones.

Drones. Opeens zoemen ze overal rond, in luchtruim en opinierubrieken. Onbemande vliegtuigjes die verkennen en soms ook bombarderen. De VS gebruikte ze in Afghanistan en Irak. In totaal beschikken veertig landen over drones. Nederland heeft ze ook. Wij pakten er inbrekers mee in Harlingen en piraten voor de kust van Somalië. Tot de campus van de Radboud Universiteit is de zorg over de vliegende robots mondjesmaat doorgedrongen. Dertig geïnteresseerden lieten zich eerder vandaag weglokken bij hun middagboterham, om het lunchcollege van Soeterbeeck Programma en Vox bij te wonen, geleid door RU-filosoof Marcel Becker. Spreker is generaal-majoor b.d. Kees Homan, werkzaam bij Nederlands Instituut voor internationale betrekkingen Clingendael. ‘Militaire robots, zoals drones, zijn de grootste ontwikkeling in oorlogsvoering sinds de atoombom.’ En volgens Homan is een noodlottige afloop even onafwendbaar. ‘De huidige drones zijn veelal telegeleid, ofwel door de mens bestuurd. Maar in de toekomst komen er autonome drones, die zelfstandig hun doel kiezen en aanvallen.’ Is dat erg? Is het niet mogelijk om een drone dusdanig te programmeren dat deze volgens de beginselen van de ‘rechtvaardige oorlog’ (proportioneel geweld, verschil maken tussen militaire en civiele doelen) te werk gaat? Homan: ‘Een oorlog is pas een rechtvaardige oorlog als er ruimte is voor moed, zelfopoffering en kameraadschap. De mens mag niet uit de reeks beslissingsmomenten verdwijnen.’ Wat zijn eigenlijk de voordelen van militaire robots? Homan: ‘Argumenten zijn: ze zijn geschikt voor zelfmoordmissies, er zijn geen slachtoffers of krijgsgevangenen. Er is daardoor ook een gering publiek verzet tegen de inzet. Ze hebben toegang tot gebied dat besmet is door chemische wapens en ze zijn agressief, onbevreesd en onvermoeibaar.’ Dat klinkt ongezellig, maar zelfs een doorgewinterde pacifist als ondergetekende ziet de voordelen. Dus, wat als we gewoon doorgaan met het gebruik van mensgestuurde drones? Geen vuiltje aan de lucht, toch? Nou nee. Homan haalt een buitenlandse personeelsadvertentie aan die gamende jongeren aanspoorde om te solliciteren als drone-operator. ‘En vanwege emotionele problemen onder operators, zijn mensen op het beeldscherm niet meer zichtbaar. In plaats daarvan mikken ze op stipjes of ballonnetjes. Doden wordt een spelletje. Daarnaast roepen drones negatieve reacties op onder de burgers; je wint er hun ‘minds and hearts’ niet mee.’ Pim Haselager, robotdeskundige van het Donders Instituut, vult aan vanuit het publiek: ‘Maar de ontwikkelingen zijn niet te stoppen. Er komen zelfs zelflerende robots aan.’ Een wapenwedloop met een wankel evenwicht ligt voor de hand: veel landen ontwikkelen zelf robots. Homan zucht: ‘En Amerika is niet te stoppen op dit gebied. Zij interpreteren het oorlogsrecht eenzijdig heel breed. Maar gelukkig zijn er tegenreacties.’ / Lydia van Aert