Stiekem bij je ouders wonen, terwijl je ingeschreven staat als uitwonende student. Het levert je onder het stelsel van de basisbeurs extra geld op. Maar het mag niet. Sinds 2012 stonden controleurs van DUO bij zo’n 23 duizend studenten op de stoep om te controleren op fraude. Het resultaat: 21 miljoen euro aan boetes en terugvorderingen.

In het hoger onderwijs keert in september de basisbeurs terug. De Tweede Kamer gaat woensdag over het wetsvoorstel debatteren. Er is brede steun voor de komst van de nieuwe basisbeurs.

Studenten die er recht op hebben, krijgen 110 euro per maand als ze bij hun ouders wonen en 275 euro als ze een eigen woonruimte hebben. Uitwonende studenten ontvangen dus bijna tweeduizend euro per jaar extra. Daar komt de komende jaren waarschijnlijk nog 1.200 euro bovenop vanwege de hoge energiekosten.

Het maakt frauderen met de basisbeurs aantrekkelijk: sommige studenten wonen stiekem bij hun ouders, maar schrijven zich in bij een vriend of familielid. Ze hoeven op dat andere adres alleen de post te halen.

Huisbezoeken

Om zulke fraude te voorkomen, gaat DUO controles uitvoeren. De dienst wil het aantal huisbezoeken opschroeven tot zo’n vierduizend per jaar, heeft minister Dijkgraaf de Tweede Kamer laten weten. Dat zijn meer controles dan ooit.

In tien jaar tijd (2012 tot en met 2021) heeft DUO in totaal 22.791 huisbezoeken afgelegd. De conclusie luidde 9.923 keer dat de student geen recht had op de beurs voor uitwonenden. Dat blijkt uit informatie die het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP) heeft opgevraagd.

In die periode is voor 13,2 miljoen euro aan basisbeurs teruggevorderd. Daar komt 7,4 miljoen euro aan boetes bovenop.

Maar DUO zat er ook weleens naast: 63 procent van de beschuldigde studenten maakte bezwaar. Van deze bezwaarmakers kreeg 22 procent gelijk. Van de rest stapte dertig procent naar de rechter (bij elkaar 1.463 zaken) en ook dat gebeurde vaak met succes: een kwart won zijn zaak.

Rechtszaak gewonnen

De cijfers die het HOP heeft opgevraagd, maken duidelijk dat de controles niet waterdicht zijn. Maar het is moeilijk in te schatten hoe vaak DUO ten onrechte geld terugvordert of boetes oplegt. Lang niet alle studenten gaan in bezwaar of spannen een rechtszaak aan.

In januari won een student haar zaak omdat de controleurs te haastig waren geweest. In 19 minuten waren ze klaar met hun onderzoek. In die tijd konden ze volgens de rechter geen ‘behoorlijk onderzoek naar de feitelijke woonsituatie’ verrichten.

Want in die 19 minuten zat ook de ‘reistijd’ vanaf de straat naar de portiekflat en van de voordeur naar de slaapkamer en weer terug. ‘Dat zal schattenderwijs een minuut of vier tot zes in beslag hebben genomen’, aldus het vonnis. Daar kwamen de administratieve handelingen nog bij, zoals het invullen en ondertekenen van de formulieren.

Dit artikel is geschreven door Bas Belleman van het HOP. Het onderzoek naar controles op de basisbeurs voor uitwonende studenten wordt mede mogelijk gemaakt dankzij een werkbeurs van Stichting Onderwijsfonds COCMA.