Waar wil je als bedrijf en overheid uiteindelijk naartoe qua duurzaamheid? Alleen als je die vraag helder hebt beantwoord, weet je welke stappen je nu moet zetten, zegt duurzaamheidsexpert Karl-Henrik Robèrt. Volgende week ontvangt hij een eredoctoraat aan de Radboud Universiteit.

IKEA, Nike, ja zelfs de gemeente Eindhoven. Allemaal hebben ze hun activiteiten ingericht volgens de duurzaamheidsprincipes van het team van Karl-Henrik Robèrt, hoogleraar aan het Blekinge Institute of Technology in het Zweedse Karlskrona. Al sinds eind jaren tachtig probeert hij bedrijven en overheden praktische handvatten te geven om duurzaam te werken – eerst in Zweden, later wereldwijd. Daartoe richtte hij The natural step op, een wereldwijd netwerk van niet-gouvernementele organisaties. Voor zijn missie krijgt hij volgende week een eredoctoraat aan de Radboud Universiteit.

Eigenlijk is het heel simpel om een duurzame wereld te creëren, zegt de 73-jarige Robèrt via een Zoomgesprek. ‘Zie het als een schaakpartij. Daar is het einddoel ook helder en tegelijkertijd ver weg, namelijk de tegenstander schaakmat zetten. Bij elke zet heeft een speler dat einddoel in gedachten.’ Hoe je dat eindpunt vervolgens bereikt – met een Russische, Schotse of Caro-Kann-opening – maakt niet uit, zolang je je maar aan een aantal basisprincipes houdt: de spelregels. Op eenzelfde manier kun je ook een duurzame wereld krijgen. Als je een aantal duurzaamheidsvoorwaarden vaststelt waaraan die wereld moet voldoen en die vervolgens volgt, werk je automatisch aan een betere toekomst.

Welke randvoorwaarden dit precies moeten zijn, formuleerde Robèrt zo’n dertig jaar geleden in wat het framework for strategic sustainable development is gaan heten. In het kort komt het erop neer dat organisaties, landen en haar inwoners het milieu niet zwaarder moeten belasten dan wat de natuur aankan. Denk aan: niet meer bomen kappen in een jaar dan dat er in diezelfde tijd bijkomen. Tegelijkertijd moeten mensen nog wel hun basisbehoeften kunnen vervullen, zoals genoeg te eten hebben. Want wie een kind met honger heeft, kapt een regenwoud om als dat voedsel oplevert – duurzaamheidsdoelen of niet.

Robèrt is opgeleid als hematoloog. Als arts zag hij hoe de toename van gifstoffen in het milieu de gezondheid van mensen meer en meer bedreigde. Uiteindelijk komt er een punt waarop je daar als dokter niet meer tegenop kan boksen, redeneerde hij. Dat besef motiveerde hem om zich op duurzaamheid te storten.

Nogal een overstap.

‘Klopt. Toch heeft die achtergrond me erg geholpen mijn ideeën vorm te geven. Bij kanker denk je ook in termen van einddoelen en randvoorwaarden. Om een patiënt te genezen moet je in feite slechts voldoen aan twee voorwaarden: alle kankercellen moeten dood en de patiënt moet blijven leven. Als het over duurzame ontwikkeling gaat is onze beschaving nu de patiënt, en om die te genezen moet je je aan de juiste randvoorwaarden voor duurzaamheid houden.’

Dat klinkt een beetje als een open deur.

‘Haha ja, maar bedenk wel dat duurzaamheidsdenken drie decennia terug nog lang niet zo vanzelfsprekend was als tegenwoordig. Iedereen hield er andere definities op na. Dat helpt niet om tot een gezamenlijk doel te komen. En aan welke voorwaarden zo’n duurzame wereld moest voldoen, daarover werd al helemaal niet structureel nagedacht. Men was vooral bezig met praktische problemen: hoe krijg ik de CFK’s (stoffen die de ozonlaag aantastten, red.) uit de koelkasten die ik produceer?’

Is dat geen logische vraag voor een producent?

‘Natuurlijk. Maar waar ik die bedrijven mee hielp, zoals het Zweedse Electrolux, is te bedenken hoe ze die vraag het beste konden beantwoorden aan de hand van duurzaamheidsuitgangspunten. Als je daarmee rekening houdt bij je productontwikkeling, ben je namelijk automatisch toekomstbestendig. Het levert op termijn marktvoordelen op, zoals kostenbesparing.

‘Het betekent overigens niet dat je als bedrijf alles in één keer helemaal om moet gooien. Het framework beschrijft hoe je stap voor stap en concreet toe kunt werken naar duurzaamheid. Concreet: volledig duurzame CFK-vervangers bleken toentertijd nog te duur voor Electrolux, maar ze gingen een stof gebruiken die op termijn wel makkelijk door een duurzamere variant te vervangen was. Minder dan drie jaar later was hun CFK-probleem opgelost op een volledig duurzame manier.’

Ik snap dat u bedrijven die duurzaam willen zijn hiermee helpt. Maar is dit niet preken voor eigen parochie? Bedrijven die vooral winst willen maken en hun aandeelhouders tevredenstellen zullen hier weinig boodschap aan hebben. Moet u niet juist bij hen zijn?

‘Dat is een goed punt. Veel bedrijven zijn ontzettend competitief. Zij doen alles om te winnen van hun concurrenten. Hen kun je misschien niet direct overtuigen. Bedrijven als IKEA komen zelf naar ons toe, omdat ze duurzaamheid echt belangrijk vinden. Maar ik denk dat die anderen uiteindelijk ook overstag gaan als zij merken dat de IKEA’s een concurrentievoordeel hebben.’

‘Daar zit wel mijn grootste zorg: dat die transitie langzamer gaat dan eigenlijk nodig is. Daarom hamer ik er steeds op: als je deze duurzaamheidsprincipes steeds beter gaat volgen kun je niet alleen vandaag al rijk worden, maar ook nog eens op een manier die je morgen nóg rijker kan maken. Je bent namelijk beter voorbereid op wat de wereld straks van je eist op het gebied van duurzame ontwikkeling.’

Klimaatproblematiek staat wereldwijd op de politieke agenda. De VN heeft zeventien duurzaamheidsdoelen opgesteld, zoals aanpak van klimaatverandering en zorgen voor voedselveiligheid en schoon water. Is uw missie inmiddels niet ingehaald door de tijd?

‘In vergelijking met dertig jaar geleden, toen ik hiermee begon, is het voor iedereen een stuk makkelijker om de ‘wat’- en ‘waarom’-vragen te beantwoorden. De relevantie van sustainability hoef je niemand meer uit te leggen. Maar de belangrijkste kwestie blijft nog altijd staan. Hoe kun je die doelen op een goede, structurele manier operationaliseren? Dat is niet makkelijk te bepalen. Er gaat nu zoveel geld onnodig verloren aan ontwikkelingen die wel duurzaam lijken, maar dat niet zijn. Zonde van de tijd en het geld.’

‘Biobrandstof is een dead end‘

‘Neem biobrandstof. Die wordt nu gebruikt als niet-fossiele brandstof voor auto’s (bijvoorbeeld in de vorm van bio-ethanol, red.), maar uiteindelijk is biobrandstof een dead end. Het is hooguit een tussenoplossing, totdat de verbrandingsmotor vervangen is door volledig elektrisch vervoer. Biomassa moet je ook ook niet willen gebruiken om verkeer voort te stuwen, maar voor belangrijkere dingen zoals voedsel. Je kunt biomassa ook duurzaam vastleggen, bijvoorbeeld als bouwstof voor gebouwen die honderd jaar blijven staan. Daar kun je als bedrijf dus beter je geld in steken.’

Hoe belangrijk is dit eredoctoraat?

‘Het is altijd een genoegen om een eredoctoraat te krijgen. Ik kreeg er eerder in de VS en Zweden ook al een paar, maar deze in Nijmegen is wel bijzonder. Nederland ligt dichter bij Zweden qua cultuur en mentaliteit, en ik heb intensief samengewerkt met Radboud-wetenschappers. Toine Smits (hoogleraar duurzaam watermanagement, red.) adviseerde ik bijvoorbeeld hoe de veerkracht van de natuur langs de Rijn verhoogd kon worden. Zo kon deze beter omgaan met periodes van overstroming, zonder dat de veiligheid van bewoners in gevaar komt.’

‘Ik voel me ook thuis bij de aandacht die de Radboud Universiteit besteedt aan duurzaamheid. Van de energiehuishouding op de campus tot in de cursusinhoud van opleidingen, overal komt het thema terug. Dat is ook een reden waarom ik graag met universiteiten samenwerk: samen kunnen we het belang van een duurzame wereld nog meer aandacht geven.’

De lezing van Karl-Henrik Robèrt tijdens de dies is te volgen via een livestream. Dit geldt ook voor de andere activiteiten die plaatsvinden die dag vanwege de 97ste verjaardag van de universiteit. Op 12 oktober geeft Robert een publiekslezing bij Radboud Reflects.