Het gaat niet goed met de spreeuw, de boerenzwaluw, de ringmus en nog twaalf andere insectenetende vogelsoorten. In gebieden waar het bestrijdingsmiddel imidacloprid overmatig in het oppervlaktewater zit, nemen de vogels snel in aantal af. Dat blijkt uit Nijmeegs onderzoek, vandaag gepubliceerd in Nature.

In tien jaar verdwijnt één op de vijf insectenetende vogels in gebieden waar het bestrijdingsmiddel imidacloprid in het oppervlaktewater terechtkomt. Een hoeveelheid van 20 nanogram per liter is al genoeg. En hoe hoger de concentratie, des te groter is de afname.

Dit soort gebieden zijn in het Nederlandse landschap in overvloed aanwezig. Neem de Betuwe, de bloembolvelden in Noord-Holland, de kassenregio in Noord-Limburg en het Westland of de grootschalige akkerbouwvelden in het noordoosten van Nederland. De directe oorzaak van de teruggang van vogels in die streken, vermoedt ecoloog Caspar Hallmann, is het verminderde voedselaanbod in de broedperiode. Ofwel: er zijn door het bestrijdingsmiddel te weinig insecten voor de jongen.
‘Alle soorten die we onderzochten hebben insecten nodig om jongen groot te brengen. Er zijn een paar soorten bij, zoals de veldleeuwerik, die in de winter overschakelen op plantaardig voedsel, ze eten dan achtergebleven zaden. Het zou kunnen dat die het bestrijdingsmiddel rechtstreeks binnenkrijgen.’

Imidacloprid is wereldwijd een van de meest gebruikte insecticiden in de landbouw. Boeren behandelen er hun vruchten, zaden en bollen mee. Insecten die van het middel snoepen raken verlamd en gaan dood. Tot zover doet het middel waar het volgens de producenten van landbouwgif voor bedoeld is. Probleem is dat het middel ook in de natuur terechtkomt, zoals in de sloten aan de randen van het boerenland. Daar doodt het ook insecten die landbouwproducten geen schade toebrengen.

Het bestrijdingsmiddel imidacloprid is eerder in verband gebracht met de wereldwijde afname van het aantal bijen. De Europese Unie heeft het gebruik van het middel op bloeiende gewassen in open gebied voor twee jaar verboden. Hallmann: ‘Bij ons ging een lampje branden: hoe zit het dan met de vogels?’ Hallmann en zijn collega Eelke Jongejans verzamelden de benodigde data met behulp van Sovon Vogelonderzoek Nederland, de organisatie die vogeltellingen organiseert en analyseert.

Ze verzamelden geen nieuwe data, maar combineerden drie typen al bestaande data: die over de verspreiding en aantallen van vogels (van Sovon), die over de kwaliteit van het oppervlaktewater (van de waterschappen) en een derde dataset over veranderingen in het landgebruik (van het Centraal Bureau van de Statistiek).
De ecologen vonden allerlei verbanden. Bijvoorbeeld tussen veranderingen in de landbouw of de groei van het stedelijk gebied en de afname van het aantal vogels in die gebieden. Maar geen enkel verband was zo duidelijk als die tussen het bestrijdingsmiddel imidacloprid en het aantal insectenetende vogels.

Hopen de onderzoekers op eenzelfde EU-maatregel voor de vogels als voor de bijen is getroffen? Jongejans: ‘Ons gevonden verband is zeer alarmerend en ik denk zeker dat dat serieus genomen moet worden. Maar het is aan de politiek om nu maatregelen te treffen.’

Ruud Foppen van Sovon voegt eraan toe: ‘Wij hopen dat dit de aanzet is tot verder onderzoek. We willen kijken of de vogels in deze gebieden ook minder jongen krijgen. We hebben de technieken om de nesten te volgen. Daarnaast kun je je voorstellen dat het middel ook op andere dieren effect heeft, zoals vissen en reptielen.’ / Martine Zuidweg