De Universiteit Gent wil voortaan niet meer samenwerken met universiteiten die mensenrechten schenden. Planoloog Karel Martens werkt zowel aan de Radboud Universiteit als aan het Technion, een Israëlische universiteit die al langer bekritiseerd wordt door een groep Gentse academici. ‘Het is wel erg gemakkelijk om vanuit Gent op te roepen tot een boycot’, reageert Martens.

‘Er zijn drie redenen om naar Israël te verhuizen’, zegt Karel Martens. ‘Omdat je Joods bent, omdat je gek bent of voor de liefde. Ik behoor tot de laatste categorie.’

Toen de planoloog bijna drie jaar geleden opnieuw naar Israël verhuisde, merkte hij dat het land was achteruitgegaan in de negen jaar dat hij in Nederland woonde. ‘Ten tijde van de Tweede Intifada (de opstanden in Palestijnse gebieden tegen de Israëlische bezetting tussen 2000 en 2005, red.) woonde ik al een periode in Israël. Toen had je het gevoel dat er iedere week wel ergens een aanslag kon gebeuren, maar er was veel meer hoop dan vandaag. Nu wordt het begrip vrede niet meer gebruikt in het dagelijkse leven.’

Nauwe banden

Martens doet onderzoek naar rechtvaardigheid in verkeer en vervoer aan het Technion, een prestigieuze technische universiteit in het noordelijk gelegen Haifa, die weleens vergeleken wordt met het Amerikaanse MIT. Tegelijk is de universiteit omstreden. Zo wil een groep Gentse academici niet langer samenwerken met het Technion wegens hun nauwe banden met het Israëlische leger.

De Nederlandse onderzoeker is niet onder de indruk van het Gentse initiatief. ‘Alle universiteiten werken samen met partijen waarvan je je kunt afvragen: is dit wel goed? Denk aan de farmaceutische industrie of aan oliemaatschappijen die op een of andere manier de mensenrechten schenden.’

‘In Israël hoor ik vaak de andere reactie: “Waarom hebben ze het steeds over ons? Waarom houd je je niet bezig met China en Tibet of met Myanmar en de Rohingya?” Is het netjes wat de Nederlandse Aardolie Maatschappij deed in Groningen? In Nederland zijn we trots omdat de TU Delft bijdraagt aan de Joint Strike Fighter die de F16 vervangt, maar gaat die alleen maar goede dingen doen? Is er één Amerikaanse technische universiteit die niet samenwerkt met het leger? Wat ik maar wil zeggen: de discussie is waanzinnig moeilijk.’

‘Als je iemand boycot, verwacht je dat die partij zijn gedrag zal veranderen. Maar wat denk je dat er zal veranderen als de UGent het Technion boycot?’

De Gentse onderzoekers willen dat het Technion de samenwerking met wapenproducenten Elbit Systems en Rafaël stopzet. Ook eisen ze dat de universiteit stopt met het onderzoek naar onbemande bulldozers die door het Israëlisch leger gewelddadig worden ingezet tegen Palestijnen en naar detectietechnologie om de tunnels onder de Gazastrook bloot te leggen. Volgens de Gentse academici zijn dit drie manieren waarmee het Technion de mensenrechten schendt.

‘Over die bulldozers kunnen we het nog hebben of dat handig is of niet. Maar moeten we die tunnels dan niet blootleggen? Moeten we mensen, of we ze nu vrijheidsstrijders of terroristen noemen, Israël binnenlaten en burgers laten vermoorden? Als het legitiem is voor Israël om grenzen te bewaken, dan lijkt het me logisch dat er geen ongewenste Palestijnen het land binnenkomen. Het is moeilijk om een grens te trekken. Wat vandaag een legitiem verdedigingsmiddel is, is morgen een onderdrukkingswapen.’

‘Het echte probleem is dat Israël dingen doet die we niet willen, niet dat een technische universiteit banden heeft met een wapenproducent. Als Israëls leger alleen maar burgers zou beschermen, dan zou er geen enkel probleem zijn, net zoals de TU Delft heeft meegewerkt aan de materialen en constructie van de Joint Strike Fighter.’

Begrijpt u dan niet waarom de Gentse onderzoekers het op het Technion gemunt hebben?

‘Ik heb wel een idee welke overwegingen meespelen. Landen die ver van ons liggen, zijn niet ons probleem. Israël is deel van de Westerse gemeenschap en gedraagt zich niet goed, dus we moeten het land hierop aanspreken. Hoe kleiner het land, hoe zwakker, des te beter het instrument van een boycot kan werken. Op dat vlak is het eenvoudiger om Israël te boycotten dan de Verenigde Staten.’

‘Als je iemand wil boycotten, moet je een duidelijke eis hebben’

‘Als je iemand wil boycotten, dan moet je een duidelijke eis hebben. In het geval van Zuid-Afrika was dat eenvoudig: schaf de Apartheid af. Als er net zo’n duidelijke eis aan Israël gesteld zou kunnen worden, een eis die Israël bovendien eenzijdig zou kunnen waarmaken, dan zou dat de basis kunnen zijn voor een boycot van het land. Met zo’n duidelijke politieke eis raak je ook het Technion en alle mensen die daar werken, maar dan spreek je in de eerste plaats de echte macht aan en niet een of andere universiteit die net zoals de TU Delft en MIT geld binnenhaalt om onderzoek te doen.’

Leeft deze discussie ook aan het Technion?

(denkt lang na) ‘Mijn faculteit, de Faculty of Architecture en Town Planning, is een beetje de vreemde eend in de bijt. Wij zijn meer dan de ingenieurswetenschappers bezig met wat er gebeurt in Israël, maar dit is niet het belangrijkste gesprek bij de koffieautomaat. Wel praten we vaak over de ruimte die we aan de Palestijnen in Israël geven. We zijn bijvoorbeeld erg blij dat onze faculteit steeds meer Palestijnse studenten aantrekt. Ik denk overigens dat datzelfde positieve sentiment ook bij de andere faculteiten leeft. De buitenwereld ziet dat niet, maar het geld dat Israël investeert in de Palestijnen binnen Israël zelf is enorm toegenomen.’

‘Het level in Israël is vol ethische dilemma’s. Waarom komen Palestijnse jongeren studeren aan een universiteit die samenwerkt met de industrie die hun broeders aan de andere kant van de grens onderdrukt? Waarom lopen veel studenten op de universiteit rond met een rugzak van wapenfabrikant Rafaël? Voor de eersten is het Techion de kans op een beter leven, voor de laatsten is het niet meer dan een rugzak die ze hebben gekregen op een open dag. Ik vel geen moreel oordeel over deze beslissingen: iedereen probeert ook maar gewoon zijn eigen leven te leiden.’

Maakt deze kwestie het voor u in morele zin niet moeilijker om aan het Technion te werken?

‘Zo voel ik dat niet. Ik zou het wel een probleem vinden als we niet ontvankelijk zouden zijn voor Arabische studenten en staf. Dat is iets waar we echt grip op hebben. Er is een speciaal programma in het Technion om meer Palestijnse studenten te werven en om hun studiedoorstroom te bevorderen. Dat is allemaal fantastisch. Het zijn kleine stapjes, maar wel in de goede richting.’

U bent dus niet van plan om de universiteit hier op aan te spreken?

‘Hoeveel energie heb je voor welke dingen? Ik probeer de wereld van verkeer en vervoer te veranderen. Die bedient één groep mensen fantastisch. Wie geen autobezitter is, moet het maar uitzoeken. Dáár heb ik iets unieks over te zeggen dat de wereld kan veranderen.’

‘De internationale gemeenschap mag veel kritischer zijn ten opzichte van Israël’

‘Ik vind best dat de internationale gemeenschap veel kritischer mag zijn ten opzichte van Israël. Enkel op dat niveau kan je echt invloed uitoefenen. Misschien kan dat via de diplomatieke weg nog veel beter dan nu. Maar ik vind het te gemakkelijk om vanuit Gent op te roepen tot een boycot van het Technion. De discussie over mensenrechten is goed en ze moet gevoerd worden, maar ze mag niet gericht zijn tegen één partij. Start niet met een campagne tegen een specifieke universiteit. Denk er in abstractie over na, kom tot een set principes, en kijk dan welke universiteiten niet aan die principes voldoen. Dat zou weleens tot heel confronterende conclusies kunnen leiden. Dat is geen reden om niet te handelen, maar het laat wel zien dat zwart-wit denken geen oplossingen biedt. Niet in Israël en niet in Gent.’