Een sociale angststoornis kan je leven overnemen. Wie hulp zoekt gaat vaak aan de slag met situaties die de grootste angst oproepen. Promovenda Moniek Hutschemaekers onderzocht of het toedienen van testosteron deze therapievorm succesvoller maakt.

Nerveus zijn voor een presentatie of opzien tegen een werkborrel? Iedereen heeft er weleens last van. Maar wanneer je vrijwel alle sociale situaties uit de weg gaat en dit vermijdingsgedrag je leven beheerst, is er sprake van een sociale angststoornis (SAS). Bijna 13 procent van de mensen krijgt hiermee te maken.

De meest effectieve behandeling voor SAS is cognitieve gedragstherapie, oftewel aan de slag gaan met je belemmerende gedachtes en situaties en hier anders mee leren omgaan. Belangrijk onderdeel van die behandeling is exposure: mensen blootstellen aan datgene waar ze zo bang voor zijn.

Of exposure-therapie daadwerkelijk haar vruchten afwerpt, hangt onder andere af van de mate waarin een patiënt die angst oproepende situaties aangaat. Gz-psycholoog in opleiding en promovenda Moniek Hutschemaekers behandelde mensen met een angststoornis en onderzocht of het toedienen van testosteron deze therapie een grotere kans van slagen geeft.

Naast je promotieonderzoek werk je als behandelaar bij Pro Persona. Wat vertellen mensen jou over de impact van een sociale angststoornis in hun leven?

‘Cliënten van de angstafdeling waar ik werkte vertelden vaak dat hun leven zo beperkt was geworden. Ze zijn continu bezig met wat anderen van hen vinden en hoe ze overkomen. Ze zijn bang om te gaan zweten, trillen of blozen of om iets geks te zeggen. Daar steeds over nadenken kost ontzettend veel energie, waardoor ze niet de dingen doen die ze wel zouden willen doen.

‘Vaak hebben ze wel in de gaten dat het niet heel realistisch is dat iedereen hen de hele tijd aan het uitlachten is of afwijst, maar gevoelsmatig is die angst erg aanwezig. En daar handelen ze ook naar, door sociale situaties uit de weg te gaan.’

Op welke manier beheerst SAS hun leven?

‘Studenten met SAS durven bijvoorbeeld geen mondelinge toets te doen, stellen de eindpresentatie voor een vak eindeloos uit of gaan stages uit de weg. Allerlei redenen waardoor ze hun studie niet kunnen halen.

‘De angst en het vermijdingsgedrag wat daarmee samenhangt neemt het over’

‘Als je in je dagelijks leven sociale situaties uit de weg gaat, niet naar feestjes of andere situaties met meerdere mensen gaat, dan wordt je leven heel klein. Je hebt steeds minder vrienden, wordt eenzaam en somber. De angst en het vermijdingsgedrag wat daarmee samenhang neemt het over.’

Wat is het moment waarop mensen hulp zoeken?

‘Vaak als ze merken dat ze geen controle meer hebben en zich volledig laten leiden door wat die angst hen ingeeft. Soms is het ook een ouder of een ander die dichtbij staat die mee aan de bel trekt.’

Welke hulp is er?

‘De meest effectieve behandelingen zijn cognitieve gedragstherapie en exposure-therapie. Bijvoorbeeld leren oefenen met het geven van presentaties voor een publiek. En met situaties in het dagelijks leven die je normaal uit de weg gaat: toch naar dat ene feestje gaan.

‘Een veel onderzochte theorie achter exposure is dat mensen van tevoren bepaalde angstige verwachtingen hebben over hoe het allemaal mis zou kunnen gaan: “Straks praat er niemand met me, lachen ze me uit of krijg ik geen woord uit mijn keel.” Als ze het toch doen en ervaren dat hetgeen waar ze zo bang voor waren niet gebeurt, dan kan de angst afnemen.’

Een effectieve behandeling dus, waarom dan toch vervolgonderzoek naar het inzetten van testosteron?

‘Omdat we ook een groep zien die niet van de behandelingen profiteert. We denken dat dit onder andere komt doordat mensen binnen een exposure-therapie toch nog vermijdingsgedrag vertonen. Ze kijken tijdens het presenteren bijvoorbeeld de hele tijd naar de grond in plaats van naar het publiek. Soms trekt iemand zwarte, wijde kleren aan, zodat niemand kan zien dat ze zweetoksels krijgt.

‘Kan het toedienen van testosteron het effect van exposure therapie verbeteren?’

‘Het zijn subtiele manieren van vermijding, maar die kunnen wel het effect van exposure teniet doen. We wilden onderzoeken of testosteron kan helpen om de exposure-situatie meer aan te gaan.’

Bij testosteron denk ik meteen aan opgepompte sportschooltypes…

‘Haha, ja dat klopt gedeeltelijk. Als je bijvoorbeeld heel veel testosteron injecteert, krijg je inderdaad meer spieropbouw. Testosteron is ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling van mannelijke geslachtsdelen en voor baardgroei. Een overmaat aan testosteron kan betekenen dat je wat agressiever wordt.  Echter, testosteron is meer dan dat.

‘Uit eerder onderzoek blijkt dat de hoeveelheid testosteron die je in je lijf hebt, maar ook de mate waarin dat stijgt als je je gaat voorbereiden op zo’n sociaal uitdagende situatie, samenhangt met toenaderingsgedrag. Je ziet dat mensen die van nature meer testosteron in hun lijf hebben over het algemeen wat sociaal dominanter zijn en minder angstig om die situaties aan te gaan. Mensen met lagere waardes zijn meer sociaal vermijdend.’

‘Vrouwen hebben van nature minder hoge testosteronwaardes, SAS komt ook vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Ook liet onderzoek zien dat vrouwen met SAS lagere testosteronwaardes hadden dan vrouwen zonder SAS.’

Hoe zou testosteron mensen met een sociale angststoornis kunnen helpen?

‘In wat meer experimentele studies waarin testosteron werd toegediend, zie je dat mensen sociale situaties beter aangaan. Meestal wordt dit alleen niet in echte situaties getest, maar met computertaken. Ik vroeg me af of het ook relevant zou kunnen zijn in de klinische praktijk. Kan het toedienen van testosteron het effect van exposure-therapie verbeteren?’

En, wat zijn je belangrijkste bevindingen?

‘Samen met een team heb ik een studie gedaan met 55 vrouwen met een SAS. We vroegen alleen vrouwen voor deze studie, omdat deze methode vooral bij hen goed getoetst is. Voorafgaand aan een exposure-sessie kreeg het ene deel testosteron toegediend en het andere deel kreeg een placebomiddel.

‘We ontdekten dat de eerste groep binnen de sessie een ander patroon van angst liet zien dan de placebogroep. De testosterongroep was aan het begin wat angstiger, maar die angst nam sneller af richting het einde van de sessie. Dit verschil was vooral te zien bij vrouwen die van nature al wat meer testosteron aanmaken. Een meer algemene afname van sociale angstklachten vonden we bij zowel de testosteron- als de placebogroep niet.’

Dus testosteron helpt alleen ten tijde van dat spannende moment?

‘Wat we vooral kunnen concluderen is dat dit hormoon wat kan doen met het proces van exposure. De mate van angst die je voelt tijdens een sessie kan belangrijk zijn voor hoe goed die exposure uiteindelijk werkt. We zagen inderdaad nog niet dat testosteron het effect van de therapie verbetert, omdat je dan zou willen zien dat mensen ook op de langere termijn minder sociale angstklachten hebben ten opzichte van die placebogroep.’

Missie niet geslaagd?

‘Missie deels geslaagd. We hebben maar één keer testosteron of een placebo toegediend en toch al een interessant effect gezien. Onze suggestie is om deze studie nog een keer te doen, maar dan wel in een volledig exposure-protocol van twaalf sessies, waarin je mensen zo’n vier a vijf keer testosteron geeft. Om te zien wat de effecten op de langere termijn zijn, hebben we dus meer onderzoek nodig.’