Als nieuwe Denker des Vaders wil emeritus hoogleraar Paul van Tongeren de samenleving een spiegel voorhouden. ‘Filosofie is een oefening in persoonlijke en maatschappelijke zelfkennis.’

Emeritus hoogleraar Wijsgerige ethiek Paul van Tongeren heeft geen idee waarom hij de nieuwe Denker des Vaderlands is geworden. ‘Dat zou je aan diegenen moeten vragen die mij gekozen hebben’, zegt hij aan de telefoon, tussen enkele andere interviews door.

Zelfkennis

‘Ik vermoed dat de man-vrouwverhouding er iets mee te maken heeft. Mijn voorganger Daan Roovers was een vrouw. Daarnaast wisselen mensen uit de publieksfilosofie en de academische wereld elkaar af. Dat zijn wellicht overwegingen die een rol gespeeld hebben. Verder weet ik het niet.’

Hoe wilt u de functie invullen?

‘Ik weet niet wat er allemaal op me af zal komen – de eerste uren van deze dag merk ik dat het meer is dan ik verwacht had (lacht). Ik wil in ieder geval laten zien dat filosofie iets te zeggen heeft over de samenleving wat van belang is. Filosofie is een oefening in persoonlijke en maatschappelijke zelfkennis. We hebben allemaal een beeld van onszelf dat niet altijd overeenkomt met wat we zien als we echt in de spiegel kijken. Ik wil proberen te laten zien wat we rond onszelf kunnen ontdekken als we een stap terug doen en even nadenken.’

Is dat geen tegenstelling met wat u – toen nog anoniem – in uw eerste stuk als Denker des Vaderlands schreef in de Volkskrant, namelijk dat de filosoof moet waken voor activistisch engagement?

‘Neen, juist niet. Er is een verschil tussen het engagement in de strijd en laten zien wat er met ons als strijdende partijen aan de hand is. Dat laatste is wel degelijk van belang en gebeurt ook vanuit een engagement, maar een ander engagement.’

Heeft u tips gevraagd aan voormalig Denker des Vaderlands en Radboud-hoogleraar René ten Bos?

‘Neen. Ik wist al driekwart jaar dat ik Denker zou worden, maar ik mocht er met niemand over praten. Ik heb wel eens op het punt gestaan om René aan te spreken, maar dat heb ik niet gedaan. Uiteindelijk moet ik mijn eigen afwegingen maken.’

‘De Radboud Universiteit is goed vertegenwoordigd onder de Denkers des Vaderland’

‘De Radboud Universiteit is overigens goed vertegenwoordigd onder de Denkers des Vaderland: Daan Roovers is een oud-student van me. Ook Marli Huijer heeft een tijdje in Nijmegen gewerkt.’

Hoe verklaart u dat?

‘Ik denk niet dat het per se aan de opleiding ligt. Er zijn gewoon veel goede filosofen in Nijmegen. Met name bij de praktische filosofie wordt daar veel aandacht aan gegeven. Denk maar aan mensen als Fleur Jongepier, Jeroen Linssen en Marcel Becker die een groot publiek weten te bereiken.’

Gaat u, zoals uw voorgangers, ook in het hele land lezingen geven?

‘Ik vermoed van wel, als de coronamaatregelen dat weer toelaten. Maar ik wil ook op andere manieren zichtbaar zijn. Binnen twee maanden komt een nieuw boek uit en ik werk door aan publicaties. Verder zal ik proberen om in tijdschriften en kranten met opiniërende bijdragen aanwezig te zijn. Wellicht zullen de media mij gemakkelijk weten te vinden. Maar wat ik niet ambieer is verschijnen in televisieprogramma’s waar je twee minuten aan het woord komt.’

Waarom niet?

‘Ik snap heel goed dat sommige talkshows niet meer ruimte kunnen geven, maar dat past niet bij wat een filosoof moet doen. Als je wil nadenken moet je tijd en afstand nemen. Dat lukt beter in een tekst van een pagina in een krant dan in een setting waar voor- en tegenstanders ieder twee minuten krijgen.’

Wilt u als Denker ook jongeren bereiken?

‘Een filosofie die zich niet verstaanbaar maakt aan gewone mensen gaat aan zijn taak voorbij. Je mag wel verwachten dat mensen enige moeite doen, maar je mag je niet verhullen in duisterheid of techniciteit. Dat betekent dat je een taal moet spreken die verstaanbaar is voor diegene tegen wie je spreekt, ook voor jongeren. Een tijd geleden schreef ik een boek voor middelbaar onderwijs, voor jongeren tot zeventien jaar. Ik neem aan dat ik ook de jongeren van nu op een verstandige manier kan benaderen.’

Maar u bent niet van plan om een Instagram- of TIkTokprofiel aan te maken?

‘Ik vind dat ik met Facebook en Twitter al aardig bereikbaar ben. Bovendien is Instagram een kwestie van plaatjes maken, heb ik begrepen. Filosofie is toch minder visueel dan tekstueel of auditief. En TikTok is dacht ik om dansjes te doen. Daar ga ik me niet aan wagen (lacht).’