OPINIE - Het Astra-Zeneca-vaccin stelt de allen-voor-één-mentaliteit op de proef, schrijft student filosofie Doortje Lenders. Pas op met een te snel oordeel over degenen die er niets voor voelen de prik te nemen.

Zelfs de paus heeft het gezegd: vaccinatie is een morele plicht. Wie dat niet aan de seculiere vriendengroep kan verkopen, kan zich beroepen op president Biden, die de oproep in zijn paasboodschap herhaalde. Het is (voorlopig) de laatste horde in een coronacrisis die bol staat van de naastenliefde en offers voor de medemens. Hierna is de vreselijke film waarin we al een jaar spelen, met als onverwacht decor het persconferentiebehangetje met ‘alleen samen krijgen we corona onder controle’, hopelijk voorbij.

Quarantaine-coupe

Het AstraZeneca-vaccin stelt deze allen-voor-één-mentaliteit op de proef. Sprekend voorbeeld van het verzet is mijn kapster. Ze was blij dat ze weer aan het werk kon, was het niet om rigoureus de schaar in de quarantaine-coupe te zetten, dan wel om haar klanten (stuk voor stuk ietwat contactgestoord na een jaar af en aan sociale isolatie) te overrompelen met een stortvloed aan koetjes en kalfjes. Als één van de 17 miljoen virologen in dit land had zij zo haar mening over het vaccin. En terwijl ze mijn dode coronapunten knipte en mijn sociale vaardigheden uit de klit haalde, spoelde ze het idee dat vaccinatie een morele plicht is nauwkeurig uit mijn haar.

Het komt hierop neer: mijn kapster is, net als veel andere jonge, gezonde mensen, niet bang om te overlijden aan corona. Ze zou het vaccin nemen voor de ouderen en kwetsbaren. Maar nu er steeds meer zorgelijk nieuws komt over bijwerkingen van het AstraZeneca-vaccin, júíst voor mensen zoals zij, is het niet meer zo duidelijk wat zo’n morele plicht inhoudt. Zij heeft kinderen om voor te zorgen, een man, ouders. Dat zijn de mensen waarvoor zij zich verantwoordelijk voelt en die ze in de steek laat als ze komt te overlijden aan sinustrombose of andere enge bijwerkingen. En daarmee legt ze de vinger op een pijnlijk filosofisch dilemma.

Alarmbelletje

Voor een filosoof zou er sowieso een alarmbelletje moeten rinkelen bij de vanzelfsprekendheid waarmee we de abstracte categorie van ‘ouderen en kwetsbaren’ als onze mede-musketiers zijn gaan beschouwen. Massaal aan de social distancing om te zorgen dat er zo min mogelijk mensen worden besmet, iedereen aan de AstraZeneca opdat er zo veel mogelijk mensen blijven leven. Oftewel: het welzijn van de groep is een optelsom en moreel gedrag betekent zodanig handelen dat de uitkomst maximaal is.

‘Zonder dat ze het weet, staat mijn kapster op de schouders van feministische reuzen’

Dit principe werd in het begin van de 19e eeuw geformuleerd door de Britse filosoof Jeremy Bentham en staat bekend als het utilitarisme. De theorie vindt nog steeds gretig aftrek, maar wordt ook veel bekritiseerd. Redelijk recent is de kritiek vanuit de feministische hoek. Volgens denkers als Nel Noddings is het utilitarisme, net als veel andere traditionele morele theorieën (bijvoorbeeld de plicht-ethiek van Immanuel Kant), te veel bezig met universele principes. De feministische denkers keken naar hun eigen leven en zagen: voor iemand zorgen op basis van zijn of haar behoeften, dát is moraliteit. Geprivilegieerde mannen als Bentham en Kant waren te veel met zichzelf bezig om deze ‘zorgethiek’ te herkennen.

De verantwoordelijkheid voor onze échte naasten verkiezen boven die van het collectief is niet irrationeel, maar juist een teken van moraliteit. Zonder dat ze het zelf weet, staat mijn kapster op de schouders van feministische reuzen.

Naastenliefde

Hugo de Jonge heeft afgelopen week aan de Tweede Kamer laten weten dat de kans dat een 60-minner overlijdt aan covid-19 groter is dan dat deze persoon sterft als gevolg van bijwerkingen van AstraZeneca. Jonathan Coutinho, neuroloog en expert op het gebied van sinustrombose, zette hier afgelopen weekend in de Volkskrant vraagtekens bij. Volgens de podcast NRC Vandaag maakt het Europees Geneesmiddelenagentschap überhaupt geen berekeningen over het risico van vaccineren versus het risico van niet vaccineren voor het individu. Kortom: harde cijfers ontbreken.

En dat terwijl deze informatie essentieel is voor onze morele besluitvorming omtrent welk vaccin dan ook. Vaccinatie is pas een morele plicht als we hard kunnen maken dat het risico dat een jong iemand overlijdt en zijn of haar gezin alleen moet achterlaten, kleiner is mét dan zonder vaccinatie.

Ik vind óók dat zo veel mogelijk mensen zich moeten laten vaccineren. Maar de naastenliefde voor degenen waarmee we al een jaar in een coronabubbel zitten is soms nét wat groter dan die voor het collectief, en daar is moreel gezien niks mis mee. Pas als we een antwoord hebben op het dilemma van mijn kapster kan het behangetje van Mark en Hugo de prullenbak in.

Doortje Lenders is masterstudent Philosophical Ethics aan de Radboud Universiteit. Deze opinie stond eerder in De Volkskrant.