In zijn veertigjarig bestaan is de Erasmustoren vele malen overgenomen door actievoerende studenten. In 1985 duurde de bezetting een dikke drie weken, terwijl de ME het in 2011 na enkele uren al welletjes vond.

Ze horen bij het Erasmusgebouw als de kraakbeweging bij Nijmegen: bezettingen. Nijmeegse studenten die het college van bestuur, de onderwijsminister of de publieke opinie van hun protest op de hoogte willen brengen, doen dat het liefst vanuit het Erasmusgebouw. En vanáf: de torenflat die voor de helft uit ramen bestaat, is een ideale etalage voor leuzen in manshoge letters.
Vox sprak voormalige bezetters van de Nijmeegse variant op het Maagdenhuis over drie memorabele acties: Toon van Dijk nam de letterenflat over in 1985, René Danen in 1990 en Stas Uittenbogaard in 2011.

April-mei 1985: de studiefinancieringsplannen van Deetman
Toon van Dijk (55) is voormalig GroenLinks-bestuurder en werkt als zelfstandig onderzoeker. In de jaren tachtig studeerde hij sociologie in Nijmegen en economie in Tilburg. Hij was in 1980 oprichtingsvoorzitter van studentenvakbond AKKU, en richtte twee jaar later de landelijke evenknie LSVb op.

‘Bijna een maand lang was het Erasmusgebouw onze uitvalsbasis voor allerlei acties: demonstraties, blokkades van Nijmeegse uitvalswegen en flitsbezettingen van andere gebouwen. Daarvoor gebruikten we een dobbelsteen: elk cijfer stond voor een universiteitsgebouw en het lot besliste. Vóór de grote actie in 1985 was ik al betrokken geweest bij Erasmustoren-bezettingen in 1980 en 1983, respectievelijk tegen de Wet Wetenschappelijk Onderwijs, die de medezeggenschap van studenten en wetenschappers zou inperken en tegen de tweefasenstructuur, een systeem dat leek op het huidige bamastelsel.

De groep bezetters was 1000 man groot en in het receptieboek bij de deur stonden 10.000 handtekeningen van studenten van universiteit en hogeschool, medewerkers, krakers, buurtbewoners en andere steunbetuigers. Maar dat grote draagvlak was niet van de ene op de andere dag tot stand gekomen. Wie zegt ‘dat zou nu niet meer kunnen’, heeft ongelijk: alles staat of valt met voorbereiding.
Zes maanden voor de bezetting begonnen we met colleges geven. Aan het eind van hoorcolleges liepen we de zalen in en maanden we iedereen te blijven zitten. En dan stak ik van wal. Die uitleg was nodig, want de plannen van onderwijsminister Deetman leken niet ingrijpend, maar waren dat wel. Wij kregen studiefinanciering naar draagkracht en de minister wilde de basisbeurs invoeren: een vast bedrag waarop je aanvulling kon aanvragen. Het is later alsnog ingevoerd en lijkt nu normaal, maar het maakte het hoger onderwijs stukken minder toegankelijk.

Of dat wel goed ging, met 1000 man in het Erasmusgebouw bivakkeren? Zeker wel, er is niets vernield of gestolen. In overleg met de portiers hebben we verdiepingen met kwetsbare apparatuur direct afgesloten. Ook lieten we een tentamen in het talenlab doorgaan, omdat laatstejaars studenten anders in de problemen kwamen. In de kantine, die op de begane grond was gevestigd, hadden we een volledig uitgeruste keuken tot onze beschikking. Wie zijn vinger opstak, mocht bij de keukenploeg. Ook vertier was snel geregeld: een slijter leverde bier, er werden plaatjes gedraaid en in mijn herinnering was er elke avond live muziek. We belden onze standpunten door naar de pers en hingen spandoeken voor de ramen: een prachtige propagandazuil, dat Erasmusgebouw.

De geur van sperma kwam hen tegemoet.

Slapen deden we in de kantoren. Toen mijn toenmalige vriendinnetje met haar ouders de lift uitstapte op de twintigste verdieping, om hen trots het uitzicht vanuit ‘ons’ Erasmusgebouw te showen, kwam de geur van sperma hen tegemoet. Ik ken drie stellen met kinderen die elkaar tijdens de bezetting hebben ontmoet. Maar het was niet alleen rozengeur en maneschijn. De grootste uitdaging was alle neuzen dezelfde kant op te houden. Tijdens de plenaire vergaderingen, elke ochtend en avond, braken heftige discussies uit. Ik heb vele nachten doorgebracht in rokerige ruimtes om de kwaaie koppen op één lijn te krijgen.

Het college van bestuur hield zich stil tot we na enkele weken naar het bestuursgebouw togen, waar het zich evenmin enthousiast toonde over Deetmans plannen. Sterk uitspreken deed het college zich niet, maar als gebaar betaalde het de helft van de kosten voor het busvervoer naar Den Haag, waar een week later een landelijke demonstratie plaatsvond. Dat hebben ze geweten: niet minder dan 52 bussen draaiden die dag de Erasmuslaan in en 3000 Nijmeegse studenten stapten in, landelijk veruit de grootste afvaardiging. Daarmee hadden we ons doel bereikt. Na een laatste avondmaal in de hal hieven we de bezetting van het Erasmusgebouw op.

Wat we op de lange termijn hebben bereikt? Deetmans plannen zijn doorgegaan. Wel zijn enkele – niet alle – door ons gesignaleerde missers uit de wettekst gehaald. Belangrijker: zonder het tumult in 1985 was het leenstelsel dat nu voor de deur staat al veel eerder ingevoerd. Kon je voorheen renteloos bijlenen, nu werd de aanvullende lening rentedragend. Dat was onderdeel van de hink-stap-sprong naar het volledig omzetten van de studiefinanciering in een commerciële lening. Den Haag heeft door de massale verontwaardiging studentengeneraties moeten wachten met de volgende stap. Nu is het zover en het is een schande. Elke talentvolle scholier die hierdoor afziet van studeren, is een verspilling van talent.’

29-30 oktober 1990: de bezuinigingen van Ritzen
René Danen (47) is voorzitter van het FNV-ledenparlement.  Hij studeerde sociologie en was bestuurslid van AKKU en voorzitter van de LSVb.

‘Bij de opening van het academisch jaar 1990-1991 was premier Ruud Lubbers te gast in Nijmegen en wij van de AKKU kregen toestemming om hem een plan aan te bieden. Ons voorstel was om academici naar draagkracht de studiefinanciering te laten bekostigen, door hen een procent extra belasting op te leggen.
Maar onderwijsminister Jo Ritzen had intussen andere plannen: fiks bezuinigen op de studiefinanciering en de inspraakrechten inperken. AKKU startte een handtekeningenactie en bezette achtereenvolgens kort de aula en het Collegezalencomplex. Na twee dagen veegde de ME ons uit het CC, maar enkele uren later zaten we er alweer in. De politie bedankte voor een kat-en-muisspelletje en voor het college van bestuur zat er niets anders op dan het debat aan te gaan. Voor een volle collegezaal ging een afvaardiging van AKKU in gesprek met het college, onder aanvoering van voorzitter Willy van Lieshout, een ouderwetse CDA’er.

Hij beloofde de studentenraad niet op te heffen, maar weigerde om zijn handtekening onder Ritzens hoofdlijnenakkoord in te trekken. Toen het college bovendien een andere verklaring naar buiten bracht dan overeengekomen, was de maat vol. Dezelfde avond gingen we voor de hoofdprijs: we bezetten met honderd studenten het Erasmusgebouw. We hadden er intussen handigheid in gekregen: in kraakpanden was voor ons gekookt en een bestelbus leverde bier af. Groot feest was er die avond niet, wel een actievergadering. Iedereen ging opvallend netjes met het gebouw om. Er werd natuurlijk doorlopend gerookt, maar dat was destijds normaal. We kozen allemaal een ‘slaapkamer’ op een van de etages.

Ikzelf kon pas naar bed toen ik de AKKUut had getikt. Diezelfde nacht werd de actienieuwsbrief 5000 keer gestencild in de kelder van het AKKU-kantoor in de Thomas van Aquinostraat. De volgende ochtend voor het eerste college deelden we ze uit. Zo waren we, in het pre-internettijdperk, de kranten vóór met onze berichtgeving.
Wij hadden intussen voor dag en dauw te horen gekregen dat het Erasmusgebouw ontruimd zou worden. In het CC mochten we langer blijven, maar in de Erasmustoren waren veel kantoren en de studentenadministratie gevestigd. Het college wilde het gebouw snel terug. We kozen voor geweldloos, lijdzaam verzet: we gingen allemaal op de grond zitten, met de armen in elkaar gehaakt. De ME heeft ons een voor een weggesleept.
Veel tijd om te balen hadden we niet, want de volgende dag vond een grote demonstratie plaats in Den Haag. De ov-jaarkaart bestond nog niet, dus er parkeerden 14 touringcars op de campus om 750 studenten op te pikken, de grootste delegatie op het Binnenhof. Dat maakte indruk op de studentenbewegingen van andere steden, die de fijne kneepjes wel wilden leren.  Dat gebeurde in de praktijk: vele universiteitsgebouwen in den lande zijn de maanden erna met steun van AKKU-leden bezet. De plannen van Ritzen zijn door de acties enkele jaren vertraagd.
Bij mijzelf was een zaadje gepland: grootschalige acties op touw zetten en partijen vertegenwoordigen in onderhandelingen is wat ik sindsdien deed en doe, onder andere in gemeenteraden, voor de milieubeweging en nu bij de FNV.’

21 maart 2011: het verraad van de VSNU
Stas Uittenbogaard (24), voormalig RU-student en AKKU-bestuurslid, nu student Cultureel maatschappelijke vorming op de HAN.

‘Sommigen van ons kenden elkaar van de organisatie van een alternatieve lesdag over het leenstelsel, anderen waren vrienden en bekenden. De plannen voor de langstudeerboete waren actueel en toen lekten opeens die notulen uit van de VSNU, de vergadering van de Nederlandse universiteiten. De inhoud was schokkend. Terwijl de hoogleraren in januari nog in toga hadden gedemonstreerd tegen de kabinetsplannen, bleek dat de universiteiten zich tijdens een luxe vergaderreisje naar Parijs tegen de studenten hadden gekeerd.  Wilde de regering de langstudeerboete fifty-fifty verdelen tussen student en universiteit, uit de gelekte aantekeningen bleek dat de VSNU van plan was de volledige boete op de student af te wentelen.

Een week later stonden we met circa 40 man maandagmorgen vroeg op de stoep van het Erasmusgebouw. Toen de portiers de deur openmaakte, deelden we hen mede dat wij vanaf dat moment bepaalden wie het gebouw zou betreden. Ze stelden zich meegaand op, als we maar rekening hielden met de brandveiligheid.
We hadden het Erasmusgebouw gekozen om twee redenen: het is hét icoon van de universiteit en het is makkelijker af te sluiten dan bijvoorbeeld het Spinozagebouw met zijn vele ondergrondse doorgangen. Onze slaapspullen lagen bij iemand thuis die dichtbij de campus woonde. Behalve eten en kaartspelletjes hadden we materiaal bij ons om spandoeken te maken, en koffie en koekjes voor de deelnemers aan onze activiteiten.
We hadden een dagprogramma met lezing, film en debat samengesteld onder de naam Academie van de Vooruitgang, in de hoop anderen voor onze zaak te winnen. Ik had geen vaste taak, zodat ik overzicht kon houden. Degene die de pers zou informeren, meldde zich echter op het laatste moment af. Ik nam zijn taak over.  Er verscheen een politieagent op het Erasmusplein.

Intussen waren enkelen van ons naar het bestuursgebouw gegaan met drie eisen: dat de RU nadrukkelijk afstand nam van de VSNU, dat er een studentassessor in het college van bestuur zou komen en dat de bezuinigingen niet zouden leiden tot ontslagen onder het onderwijspersoneel. Het college beschouwde ons echter als willekeurige studenten, die geen grotere groep vertegenwoordigden, en wilde de actievoerders niet te woord staan.
Toen ging het mis. Ik was druk met de media en niemand hield overzicht. De ME was gearriveerd maar hield afstand, dacht ik. Iemand maakte de deur open – naar mijn veronderstelling om een onderhandelaar van het college binnen te laten, maar opeens stond de ME binnen. Ze droegen geen schilden of helmen, maar wel hun wapenstokken. We zijn vrijwillig naar buiten gegaan, maar twee jongens hadden pech. Ze waren tijdens de bestorming op het toilet en op een andere verdieping. Toen ze nietsvermoedend te voorschijn kwamen, liepen ze recht in de armen van de ME en werden ze zonder pardon opgepakt.

We waren verbaasd en teleurgesteld dat de universiteit niet voor het gesprek koos, zoals andere universiteiten waar protesten waren, maar voor de harde lijn. Later bleek ook dat de online versie van Vox, destijds onderdeel van de RU-nieuwssite, niet over de bezetting mochten schrijven. Eén lezing uit ons programma, over de Arabische Lente, is doorgegaan op het Erasmusplein.
Later die dag hielden we een kabaalactie voor de deur van het politiebureau. Of het nu aan ons lawaai lag, of aan het aantal uren dat iemand vastgehouden mag worden, maar onze vrienden kwamen vrij.
Onze actie was afgelopen voor-ie begonnen was. Geen succes. De universiteit bracht later een verklaring naar buiten waarin zij zich uitsprak tegen de langstudeerboete, maar geen afstand nam van de VSNU. En uiteindelijk werd de langstudeerboete geschrapt, goed nieuws dat in een ander daglicht kwam te staan toen het leenstelsel het alternatieve plan van de regering bleek.

Natuurlijk was onze voorbereiding belabberd. Veel te kort en te weinig gericht op strategie. We hadden ons gericht op praktische vragen: hoe sluiten we alle ingangen af? Maar daarnaast hadden we de tijdgeest tegen. De jaren van ‘krities’ nadenken, waarin actievoeren bij het curriculum hoorde, liggen achter ons. Studenten van nu zijn even idealistisch, maar uiten het individualistischer: ze beginnen eerder een rechtszaak over hun specifieke situatie, dan dat ze zich organiseren in een studentenbeweging.
Toch blijft actievoeren essentieel: dat maakt van potentiële hamerstukken gevoelige politieke kwesties, zodat fracties gedwongen worden een standpunt in te nemen, zoals het CDA bij de langstudeerboete. Die ging daardoor uiteindelijk niet door. En wil je actievoeren op de Radboud Universiteit, dan is het Erasmusgebouw de plek om dat te doen.’ / Lydia van Aert

Dit artikel verscheen in december in een special over 40 jaar Erasmusgebouw