In de aanloop naar het InScience filmfestival (vanaf 4 november) laat Vox verschillende wetenschappers aan het woord over films uit hun vakgebied. Vandaag: Marc Slors, die genoot van een filosofisch fenomeen in Ex Machina.

Cognitiefilosofen houden zich bezig met de vraag hoe het menselijke bewustzijn werkt. Deze tak van filosofie is verwant aan de hersenwetenschappen en heeft een
spannende toekomst voor de boeg, zegt filosoof Marc Slors. ‘Mensen zijn gefascineerd door ons brein en bewustzijn en dat zie je terug in sciencefictionfilms, zoals Inception en Ex Machina.’

Inception gaat over een stel boeven die onder leiding van Leonardo
DiCaprio ideeën uit dromen stelen, dankzij een machine waarmee je kunt inbreken in
het hoofd. ‘De film is ontzettend knap gemaakt’, zegt Slors, ‘maar cognitiefilosofisch
gezien is er van alles op aan te merken. Heel veel mensen hebben het idee dat ons bewustzijn een soort innerlijke ruimte is, waarin ideeën als concrete dingen rondzweven, in Inception als spullen of documenten die je zelfs kunt stelen.’

Volgens Slors zit ons bewustzijn anders in elkaar. ‘Ik denk dat je bewustzijn een soort vage brei is. Door ons taalvermogen kunnen we losse ideeën uit die brei filteren, en tegen onszelf of anderen zeggen waar we aan denken. Het gaat fout als we vervolgens denken dat die ideeën ook echt als ‘dingen’ in ons hoofd bestaan. Dat is een metafoor die we veel te letterlijk nemen.’

Menselijke robots
Een interessantere film is volgens Slors Ex Machina, over menselijke robots. ‘De vraag die de film stelt: wanneer zijn we geneigd om aan wezens een bewustzijn toe te schrijven?’ De film gaat over een wetenschapper die een vrouwelijke robot heeft gemaakt. Om te onderzoeken of mensen denken dat zo’n robot net zoals wij een bewustzijn heeft, laat hij de robot gesprekken voeren met een testpersoon. De robot blijkt in staat om de gevoelens en gedachten van de testpersoon te begrijpen. Gaandeweg krijgt hij zelfs een band met de robot.

Volgens Slors is het precies deze truc die Ex Machina zo goed maakt. ‘Zodra robots ons kunnen begrijpen, zien we ze niet langer als machines, maar als mensen. Dit idee is voor een cognitiefilosoof heel spannend, want op die manier wordt bewustzijn iets sociaals, en niet alleen iets in de ‘innerlijke ruimte’ van je hoofd, zoals in Inception. De filmmakers hebben dat sociale aspect ontzettend mooi in het verhaal verweven. Of je nu filosofisch ingesteld bent of niet, deze vraag naar bewustzijn maakt de film spannend en zuigt je mee in het verhaal.’

Deze tekst verschijnt ook in de special van Vox over het InScience filmfestival (4-8 november in LUX). Deze uitgave zal vanaf donderdag online verschijnen en in beperkte oplage op de campus verspreid worden.