Addy Weijers schreef een eigen tv-serie: Russen. 'Door zelf scenario's te schrijven, ben ik een betere wetenschapper geworden', zegt hij. Dit jaar is de docent filmtheorie veertig jaar in dienst bij de Radboud Universiteit.

De geschiedenis van Addy Weijers op de Radboud Universiteit is de geschiedenis van de Thomas van Aquinostraat. De gebouwen roken nog naar nieuw toen hij er in 1979 begon te werken: eerst als docent bij de academische lerarenopleiding, later bij communicatiewetenschap.

Vanaf zijn kantoor op de negende verdieping van het Spinozagebouw kijkt Weijers uit op de bouwplaats van het Maria Montessorigebouw. Tweeënhalf jaar moet hij nog tot zijn pensioen. ‘Eerlijk: ik kijk er niet naar uit’, zegt de energieke docent. ‘Ik doe dit nog steeds heel erg graag.’

Western

Weijers’ fascinatie voor film ontstond in het Nijmegen van de jaren zeventig. Een bijzondere tijd, vindt hij, al wil hij zich niet te veel in nostalgie verliezen. ‘Als studenten bezetten we het Erasmusgebouw en lieten we ons bijscholen in marxisme’, zegt hij. ‘Sommige medestudenten gingen zelfs in de fabriek werken om hun solidariteit met de arbeiders te betuigen.’

Zo ver ging de jonge Addy niet, maar in het revolutionaire klimaat durfde hij wel een stoute vraag te stellen aan zijn docent Filmwetenschappen, de Belgische regisseur Erik de Kuyper. ‘In uw lessen analyseren we de esthetiek van een film, maar hoe zit het met de maatschappelijke relevantie?’ De Kuyper tipte Weijers een boek over het plot van Westerns, gerelateerd aan de morele ontwikkeling van de samenleving. Aan de kaft van het boek is duidelijk te zien dat Addy het kapot heeft gelezen.

De vraag of en hoe een verhaal iets vertelt over de samenleving houdt Weijers nog steeds bezig. ‘Met onze onderzoeksgroep hebben we een inhoudsanalyse ontwikkeld van de structuur van de vertelling en welke gevolgen die heeft voor de kijkers,’ zegt Weijers met een tongval die een jeugd in de Achterhoek verraadt. ‘Als De Kuyper mij dat boek niet had gegeven… En dan te bedenken dat ik hem niet eens zo een goede docent vond – hij gaf veel te weinig voorbeelden (lacht).’

Bauhaus

Meteen na zijn afstuderen stond Weijers zelf voor de studenten. Eerst met overheadprojector, later met videocassettes, computer, Blackboard en Brightspace. ‘Als ik in mijn beginjaren een stukje film wilde tonen in de les, moest ik op de tellerstand kijken hoe ver ik de video moest doorspoelen. Ik stond voortdurend banden te wisselen. Tegenwoordig heb ik alle films op mijn harde schijf staan en monteer ik er gewoon stukjes uit.’

‘De academische vrijheid is er niet meer. Alles is schoolser geworden’

Maar niet alles in het onderwijs verandert ten goede, meent Weijers, die studenten in het vak Medialeer de kenmerken van audiovisuele communicatie bijbrengt. ‘Bij communicatiewetenschap waren er vroeger collegereeksen over Bauhaus of kunst- en cultuurkritiek. Die academische vrijheid is er niet meer. Alles is schoolser geworden. Vandaag moet een studieprogramma in de eerste plaats coherent zijn. Als docent kun je wel proberen om de overdracht steeds beter te maken, maar uiteindelijk is het aan de studenten om betekenis te geven aan wat wij vertellen.’

Dat dat niet altijd gebeurt, frustreert Weijers. ‘Als ik studenten zeg dat ze een film moeten kijken, vragen ze of het verplicht is en of ze er een cijfer voor krijgen. Dat had je veertig jaar geleden niet.’ Volgens de docent is dat niet per de schuld van de studenten, maar wel van het systeem. ‘Voor volgend collegejaar moet ik nu al bepalen hoeveel toetsen er zijn en voor hoeveel punten ze meetellen in het eindcijfer. Visitatiecommissies rekenen ons daar op af.’

Zolderkamer

Mettertijd ging de Achterhoeker zich ook steeds meer storen aan de nadruk op esthetiek in de Filmwetenschappen. ‘Heel veel dingen komen helemaal niet uit de koker van een regisseur’, zegt Weijers. ‘Natuurlijk zie je de hand van Hitchcock in al zijn films. Maar meer nog dan de regisseur bepaalt een scenarist wat je ziet in een film. De scenarist bedenkt het verhaal, het thema, de handelingen, de visualisaties en de regisseur voegt daar zijn eigen uitwerking aan toe. Opvallend genoeg zijn tegenwoordig schrijvers, de show runners, de belangrijkste en machtigste mensen achter al die mooie series en juist niet de regisseurs. Die voeren het scenario uit.’

In dienst bij de KRO begon Weijers zelf scenario’s te schrijven. Al snel raakte hij van het idee verlost dat scenaristen de hele dag op hun zolderkamer zitten. ‘Het werk begint pas als het scenario af is: eindeloos herschrijven’, zegt Weijers. Daar is een logische verklaring voor: in Amerika zijn goede acteurs fulltime beschikbaar, in Nederland niet. ‘En dus moet je af en toe iemand uit een scène schrijven omdat hij of zij naar andere opnames moet.’

‘In mijn lessen probeer ik zo veel mogelijk voorbeelden te geven’

Die praktijkervaring nam Weijers mee naar zijn colleges. ‘Door zelf scenario’s te schrijven, ben ik een betere wetenschapper geworden. Als ik een bepaalde theorie uitleg, probeer ik altijd – in tegenstelling tot Eric de Kuyper – zoveel mogelijk voorbeelden te geven. Of ik laat studenten zelf een scenario schrijven om hen retorische strategieën aan te leren.’

Frank Underwood

Het meest trots is Weijers op Russen, zijn politieserie over misdaad in en rond Amsterdam die tussen 2000 en 2004 vijf seizoenen lang bij de KRO liep. De scenarist houdt er enkele mooie anekdotes aan over. ‘In een van de afleveringen had ik een scène in het ziekenhuis geschreven. De producent zei: “Zo verliezen we een hele draaidag aan twee minuten screentime. Je lost het anders op, of je maakt vijf scènes in het ziekenhuis.” Ik koos voor de tweede optie.’

Ook aan twee studiereizen naar Los Angeles in de jaren negentig heeft Weijers goede herinneringen. Het was de tijd van NYPD Blue. ‘Ook toen Netflix nog niet bestond, waren er al goede series’, zegt Weijers. ‘Scenarist Steven Bochko had scripts in de kast staan voor het geval een acteur de set zou verlaten. In Hollywood heb ik uitgebreid kunnen bestuderen hoe langlopende televisieseries worden gemaakt.’

Nog iedere dag kijkt Weijers drie uur naar televisie. Alles wat hem opvalt, noteert hij in een boekje. ‘Baantjer kon niet zonder Piet Römer en House of Cards niet zonder Kevin Spacey, ook al is hij door #MeToo in opspraak gekomen. Zijn video op YouTube waarin hij als Frank Underwood vertelt wat hem is overkomen, is interessanter dan het volledige laatste seizoen van de serie. Spacey is een slecht mens, maar dat filmpje is gewoon heel goed gemaakt.’