Een filmfestival in LUX met de dood als centraal thema. Dat is de afsluiter van een groot NWO-onderzoek naar de vraag hoe mensen met sterfelijkheid omgaan. ‘Je doet de dood geen recht door er zalvend over te praten.’

Volgens hoogleraar Communicatie en beïnvloeding Enny Das denken mensen liefst zo weinig mogelijk aan de dood. Toch trekken films waarin de dood een centrale rol speelt vaak een groot publiek. ‘Wij vroegen ons af waarom dat zo is’, zegt Das. ‘Omdat mensen die films leuk vinden, of omdat ze er iets leren?’

Das leidde de afgelopen vier jaar een groot NWO-onderzoek over dit onderwerp. Op het InScience-festival van afgelopen maart onderzochten wetenschappers bijvoorbeeld hoe mensen reageerden op ontroerende films. ‘Het simpele antwoord op die vraag is dat ze er soms zeker iets van leren, maar soms ook helemaal niet’, zegt Das. ‘Dan vinden ze een film gewoon mooi, droevig of zielig, maar hebben ze er niets van bijgeleerd.’

Vliegsimulator

Als afsluiter van het onderzoek organiseren de wetenschappers in samenwerking met LUX, InScience en de Openbare Bibliotheek op vrijdag 10 en zaterdag 11 november het Sterf!-Filmfestival. Verspreid over twee dagen worden films over de dood vertoond en zijn er – net zoals op het Inscience Filmfestival – panelgesprekken met filmmakers, kunstenaars en wetenschappers.

Das vergelijkt films over de dood graag met een vliegsimulator. ‘In verhalen kan je dingen oefenen die je niet durft in het echte leven, omdat ze te gevaarlijk zijn of niet mogen. We zien dat sommige mensen door films een ander perspectief op de dood krijgen. Vaak zijn dat mensen die al een bepaalde affiniteit hebben met de dood en die op zoek zijn naar antwoorden.’

Angst voor de dood is volgens de hoogleraar dan ook irrationeel, want je weet niet of het erg is. ‘Als je het wel durft op te zoeken, kom je er misschien achter dat er heel andere manieren zijn om er naar te kijken. Natuurlijk moet je er niet de hele dag over contempleren, maar het onderdrukken van dingen is meestal ook niet zo’n goed idee.’

Verzwijgen

De hoogleraar had naar eigen zeggen altijd al het gevoel dat als er weinig ruimte is voor de dood, er ook weinig ruimte is voor het leven. ‘Dat heeft misschien te maken met het feit dat mijn ouders erg vroeg twee kinderen zijn verloren, rond de geboorte’, zegt ze. ‘Ze spraken er niet over, maar toch was het enorm aanwezig. Door iets te verzwijgen wordt het alleen maar dominanter en gaat het je leven beheersen.’

‘De dood is niet alleen maar droevig of tragisch’

Een grote ergernis van Das is dan ook dat de dood altijd erg zijig besproken wordt. ‘Mensen praten er heel zachtjes of zalvend over, maar daarmee doe je de dood geen recht. De dood is niet alleen maar droevig of tragisch, je kunt er op meer manieren naar kijken. Films zijn een mooi vehikel om die bevindingen mee naar het publiek te brengen.’

Crematorium

De favoriete film van Das op Sterf! is Departures, over een man die overledenen wast en verzorgt. ‘Daar halen mensen hun neus voor op. Gaandeweg ga je je afvragen of dat nou een stomme of net een hele leuke baan is.’ Daarnaast kijkt de hoogleraar uit naar een programma met een compilatie van sterfscènes van acteurs die vaak doodgaan in films en naar After Yang, een film over de vraag of artificiële intelligentie ooit een besef van doodgaan kan ontwikkelen.

Ook is er een randprogramma met onder andere een crematorium voor kleine dieren met échte oven, waar mensen een waardig afscheid kunnen bieden aan insecten, vissen of wandelende takken die kleiner zijn dan 10 centimeter. En in een bidprent-booth kunnen bezoekers hun eigen bidprentje laten ontwerpen door tekenaar en schrijver Jelko Arts. Das: ‘Dat vind ik heel grappig. Waarom? Omdat het ook heel griezelig is.’

Het Sterf! Filmfestival is op vrijdag 10 en op zaterdag 11 november in LUX. Meer info via deze link.