Hoogleraren Mike Jetten, Misha Katsnelson en Theo Rasing krijgen miljoenen aan Europese subsidie om onderzoekssamenwerkingen op te zetten. Dat maakte de European Research Council (ERC), dat de zogeheten Synergy Grants geld toewijst, vandaag bekend.

De ERC Synergy Grants zijn bedoeld voor wetenschappers die in groepen van twee of vier gezamenlijk aan een onderwerp willen werken, in nationaal of Europees verband. Met rond de tien miljoen euro per project, voor een periode van zes jaar, behoren ze tot de meest gewilde en prominente onderzoeksbeurzen. De ‘Nijmeegse’ foto van een zwart gat kwam bijvoorbeeld mede voort uit een Synergy Grant die sterrenkundige Heino Falcke in 2013 kreeg.

Onleefbare meerbodems

Microbioloog Jetten ontvangt 7,7 miljoen euro. Samen met de Utrechtse mariene geochemicus Caroline Slomp gaat hij onderzoeken waarom er in sommige riviermondingen veel en in andere juist weinig methaan en ammonium voorkomt. Deze stoffen zijn toxisch voor veel waterleven. Jetten: ‘Denk aan het Grevelingenmeer. De bodem van dat meer is het grootste deel van het jaar voor vissen onleefbaar.’

Zogeheten anaerobe bacteriën, die geen zuurstof nodig hebben om te leven, zijn de veroorzaker van de ammonium- en methaanproductie. Zij woekeren bij riviermondingen waar een overmaat aan voedingsstoffen aanwezig is, afkomstig van bijvoorbeeld de landbouw of andere menselijke activiteiten.

‘We hopen straks te kunnen zeggen aan welke knoppen waterbeheerders moeten draaien om een ecosysteem weer gezonder te maken’

Jetten vermoedt dat de variatie in ammonium en methaan in riviermondingen veroorzaakt wordt door verschillen in de bacteriesoorten die er leven. Op plekken waar veel ijzerverbindingen op de bodem zitten, is minder methaan en ammonium. ‘We denken dat daar speciale bacteriesoorten groeien, die we nu nog niet kennen overigens, die die twee stoffen afbreken.’

Samen met zijn projectpartner Slomp gaat Jetten alle microbiologische en chemische processen rond riviermondingen in kaart brengen en die vervolgens modelleren. ‘Daardoor hopen we straks te kunnen zeggen aan welke knoppen waterbeheerders moeten draaien om zo’n ecosysteem weer gezonder te maken.’

Alternatieve harde schijven

Jetten is hoofdaanvrager van zijn project, als enige van de drie Nijmeegse laureaten. De onderzoeken van Katsnelson (ook 7,7 miljoen) en Rasing (11 miljoen) worden geleid door wetenschappers uit respectievelijk Zweden en Duitsland en zijn allebei natuurkundig van aard.

Zo gaat Rasing kijken of bijzondere ‘3D-moleculen’ gebruikt kunnen worden voor efficiëntere dataopslag. Katsnelson, ten slotte, gaat theoretisch onderzoek doen dat de analyse moet verbeteren van fundamenteel-natuurkundige experimenten met vrije elektronenlasers.