In het Huygensgebouw staat de controlekamer van een megaoperatie: acht radiotelescopen van over de hele wereld werken samen om een foto te maken van een zwart gat. Als die operatie slaagt, is dat een primeur.

Eerder deze week deden sterrenkundigen de laatste in een serie nachtelijke waarnemingen van het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg. Over ongeveer een jaar moeten die waarnemingen leiden tot de allereerste foto van een zwart gat ooit. De Nijmeegse sterrenkundige Heino Falcke kwam twintig jaar geleden op het idee, met twee Duitse collega’s zette hij zich aan de uitvoering en radio-astronomen van over de hele wereld werken er nu aan mee.

Reuzentelescoop
Acht observatoria werken samen om het zwarte gat in kaart te brengen: een observatorium op de Zuidpool, twee in Chili, twee op Hawaii, een in Arizona, een in Mexico en een in Spanje. Samen vormen ze een reuzentelescoop, die de Event Horizon Telescope heet. Die bundeling is nodig om de grote datastroom te verzamelen die een supercomputer vervolgens kan verwerken tot een beeld van een zwart gat.

‘Hier hebben we een overzicht van alle data’

En het mooie is: in Nijmegen staat de controlekamer. Daar verzamelt een computer alle metadata van de observatoria. Wat de weersomstandigheden zijn waaronder de acht telescopen opereren bijvoorbeeld, en waar ze precies op zijn gericht. ‘Normaal houdt elk station een eigen logboek bij, maar die informatie is heel versnipperd’, zegt promovendus Christiaan Brinkerink. ‘Hier hebben we een overzicht van alle data. We slaan alles op in een database. Als we aan het eind van de rit in de wetenschappelijke data iets vreemds zien, kunnen we snel achterhalen waar het vandaan komt.’

Inmiddels zijn alle data verzameld. Maar voor er een foto is van een zwart gat, zijn we weer een jaar verder, zegt Brinkerink. Sterrenkundigen moeten eerst de signalen vergelijken en mogelijke fouten opsporen voordat er een plaatje kan worden gemaakt. Overigens komt op dat plaatje alleen de rand van het zwarte gat te staan. Omdat een zwart gat alles – ook het licht – opslokt is een foto maken lastig. Wel is een oplichtende rand zichtbaar rondom het zwarte gat, die zich aftekent tegen een heldere achtergrond.  is. Die rand, de zogenaamde waarnemingshorizon, moet straks op de foto te zien zijn.