In een avond over wetenschapsfraude werd gisteren een halt toegeroepen aan de codes over wetenschappelijke integriteit. Integriteit kun je niet lezen in regels, maar moet je samen doen, aldus hoogleraar Pim Haselager in de avond van Ethos of Science. 

Pim Haselager is behalve hoogleraar neuroscience ook lid van de adviesraad wetenschappelijke integriteit, die zich onder meer richt op wetenschappelijk gedrag. Mooi dat er regels op papier staan, zo wees hij gisterenavond op een waslijst aan reglementen, maar die codes staan te ver af van de dagelijkse praktijk. ‘Integriteit is een zaak van discussie die je voert op de werkvloer, de supervisor samen met zijn promovendi en studenten.’

Daniel Wigboldus, hoogleraar sociale psychologie en decaan van de sociale faculteit, vatte goed gedrag samen in een paar regels, geleend van de voorzitter van de commissie die zijn vakgebied heeft doorgelicht na de fraudezaak rondom sociaal psycholoog Diederik Stapel: lieg niet, steel niet en ben transparant. ‘Als je hiernaar handelt, kun je alle codes vergeten.’

Het gevaar van strikte regelgeving is dat wetenschappers te terughoudend worden, zo wees Wigboldus op het grote ‘grijze gebied’ waarin de mooiste wetenschappelijke resultaten tot stand komen. Hij vroeg de zaal – met name masterstudenten en promovendi – wie in het dagelijks werk van onderzoek wel eens te maken heeft gehad met dat grijze gebied: kan wat ik doe nu wel of niet door de beugel? De helft van de vingers ging omhoog.

Ook Pim Haselager wees op het grijze gebied waarin veel wetenschappers hun werk moeten doen: zo heeft een derde van alle onderzoekers te maken gehad met enigerlei vorm van datamassage. ‘Op zichzelf geen probleem, als je er maar over praat met z’n allen, ook met de mensen die dag in dag uit de laboratoria bestieren.’ Dat was ook de boodschap van Wigboldus: wees transparant. En geef als supervisor het goede voorbeeld. De helft van de zaal die met het grijze gebied heeft te maken is voor Wigboldus geen zorg. Zorgelijker vond hij het handjevol vingers toen hij vroeg wie de dilemma’s openlijk heeft kunnen bespreken.

Volgens Wigboldus is het een misvatting te spreken van ‘foute’ wetenschapsbeoefening. Eigenlijk kun je het in de praktijk van alledag zo gek niet bedenken of het moet kunnen. Maar: schrijf wel eerlijk op wat je hebt gedaan. Zou Stapel in zijn artikelen keurig hebben geformuleerd dat hij al zijn data uit de duim had gezogen, is het in orde. ‘Fout onderzoek doen bestaat niet, wat wel bestaat is het fout opschrijven in je artikelen.’

Gisteren werd ook de onderzoeksomgeving op de korrel genomen die in de hand werkt dat resultaten over de schreef gaan: de publicatiedruk, de powerplay van supervisors, de bubbel waarin een onderzoeksgroep terecht kan komen en niet meer openstaat voor kritiek. Maar we zijn er zélf bij, zei Wigboldus, wijzend op zijn rol vorig jaar in een landelijke commissie die subsidies moest verdelen. Als een lijst artikelen voorbij kwam om een aanvraag te kunnen beoordelen, beperkten sommigen van de commissieleden zich tot tellen. Wigboldus ging ook lezen. Hij wil maar gezegd hebben: het systeem veranderen begint bij jezelf. / Paul van den Broek