Politicoloog Kristof Jacobs waarschuwt de voorstanders van het verdrag met Oekraïne die strategisch thuisblijven. ‘Dat zou weleens een bittere nasmaak kunnen geven.’

Politicoloog Kristof Jacobs, die onder meer onderzoek doet naar referenda, vindt het gek dat er een zogenaamde opkomstdrempel bestaat voor het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. ‘Het is een raadgevend referendum. Dat betekent dat de uitslag sowieso niet bindend is. Wat is dan het hele punt van een kiesdrempel?’

Het belangrijkste tegenargument om strategisch thuis te blijven, is genoemd. Jacobs weet dat veel potentiële voorstemmers hebben aangekondigd thuis te blijven om de totale opkomst niet boven de 30 procent te krijgen. Anderen spreken van een duivels dilemma: wel of niet stemmen? Onzin, zegt Jacobs. ‘Strategisch stemmen leidt vaak tot een bittere nasmaak. Veel burgers die in 2012 op de PvdA stemden, hebben daar spijt van gekregen.’ De PvdA werd niet de grootste, en besloot bovendien samen met VVD een kabinet te vormen.

Ook nu zou de uitslag zich tegen de strategische stemmers – in dit geval: niet-stemmers – kunnen keren. De 30 procent opkomst wordt wel gehaald, verwacht Jacobs. En iedereen die strategisch thuisblijft, vergroot zo de overwinning van het nee-kamp. ‘Het ja-kamp is simpelweg te klein om dit trucje uit te halen.’

Voorverkiezing
En ja, de uitkomst van het referendum heeft wel degelijk consequenties, zegt Jacobs, die zelf morgen niet kan stemmen vanwege zijn Belgische nationaliteit. Niet dat een massaal ‘nee’ de invoering van het associatieverdrag zal terugdraaien. ‘Dat zou naïef zijn om te denken. Nederland staat dan alleen tegen 27 andere Europese lidstaten.’

Maar het referendum draait om veel meer dan het technische verdrag met Oekraïne. ‘Het zet een onderwerp wel op de agenda. En je ziet dat een partij als de SP nu volop de kans grijpt om zich te profileren. Dit is een soort voorverkiezing voor de Tweede Kamerverkiezing van volgend jaar.’ Aan de andere kant heeft het kabinet zich uitgesproken voor het associatieverdrag, waardoor kiezers het referendum kunnen aangrijpen om het kabinet af te rekenen met een nee-stem. Jacobs: ‘Aanvankelijk nam het kabinet het referendum niet serieus. Zo min mogelijk aandacht aan besteden zodat de 30 procent nooit gehaald zou worden, was de gedachte. Daar zijn ze toch wel op teruggekomen.’

‘Dit referendum is een testcase’, zegt Jacobs. ‘Hierna zullen waarschijnlijk meer referenda volgen.’ Dat verandert de Nederlandse politiek. ‘Nederland transformeert van een van de weinige landen zonder referenda in Europa, naar een land met een van de meest verregaande vormen van directe democratie.’ / Mathijs Noij