GASTCOLUMN Tijdens het uitgaan speelt sociaalwetenschapper Linda Duits graag het spelletje ‘nerd of hipster’. Voor de special van Vox over stereotypen schreef zij eenmalig een column. Over stijl, identiteit en de relatie tussen signifier en signified.

“Misschien had ik mijn spijkerbroek moeten aantrekken”, zei Louise Gunning tegen de Volkskrant. De toenmalige voorzitter van het CvB van de UvA was bezig met een charmeoffensief en dacht dat een andere outfit het studentenprotest wellicht had kunnen dimmen. De spijkerbroek, zo zien we ook in deze Vox, is het normaalste kledingstuk. Iedereen heeft er een, zelfs de arrogante universiteitsbestuurder.

Dat was niet altijd zo. In de jaren ‘50 werd de arbeidersbroek dankzij Marlon Brando en James Dean het symbool van tegencultuur. Tieners wereldwijd gingen jeans dragen als een teken van non-conformiteit. Het was het begin van een lange reeks jeugdculturen met herkenbare stijlen: kleding en haardracht (denk hanenkammen en gabberkoppies) werden manieren om je af te zetten. Stijl communiceert, maar wat precies?

Voor mijn proefschrift hield ik me bezig met de hoofddoek. Er zijn mensen die deze zien als teken van vrouwenonderdrukking, van het knechten van seksualiteit. Voor anderen betekent de hoofddoek juist vrijheid: ontsnappen aan de male gaze en het schoonheidsideaal.

In semiotische termen zeg je dan dat de relatie tussen signifier en signified, tussen betekenisgever en het betekende, instabiel is. Hoe iemand bepaalde kleding interpreteert hangt af van smaak, sociale identiteit en kennis van hedendaagse symbolen: hoezeer ben je in the know. Met mijn vrienden speel ik bij het uitgaan daarom graag ‘nerd of hipster’: heeft dat meisje met die waterschoenen en vlechtjes het nu juist heel goed of heel slecht begrepen?

Daar is eigenlijk niet achter te komen zonder meer informatie. De betekenis van stijl en de bijhorende identiteit hangen af van de context. Punkers zorgden ervoor dat de veiligheidsspeld een totaal nieuwe connotatie kreeg. Ze gebruikten een alledaags voorwerp op een nieuwe manier om hun verschil met de rest te communiceren. Een Sepultura-shirt kan op de Faculteit der Letteren dus zomaar iets heel anders betekenen dan op de bètafaculteit. Succes met raden!

Linda Duits is sociaalwetenschapper, gespecialiseerd in populaire cultuur. Ze promoveerde aan de UvA. Naast onderzoeker is ze spreker en publicist. Lees hier de Vox-special over stereotypen.