Bij zijn afscheid deze week als voorzitter van het universiteitsbestuur haalde Gerard Meijer uit naar de ministers Plasterk en Bussemaker. ‘Die mogen zich wel eens achter de oren krabben’ vanwege het snelle vertrek van opeenvolgende universiteitsbestuurders.

Gerard Meijer had vooral positieve redenen om zijn bestuurszetel in Nijmegen op te geven voor een functie als onderzoeksdirecteur in Berlijn: wetenschap noemt hij leuker om te doen dan besturen. Maar de manier waarop ‘Den Haag’ de universiteiten behandelt, heeft het vertrek gemakkelijker gemaakt, zei Meijer in zijn afscheidsrede. Volgens hem wordt het ‘meer dan tijd’ dat de ministers ‘zich achter de oren krabben’.

‘Ministers moeten zich achter de oren krabben’

Meijer plaatste zijn vertrek in een trend: colleges van bestuur worden een duiventil, met voor menig bestuurder – net als hijzelf – een vervolg van de loopbaan in het buitenland. In dit licht noemde hij zijn voorzitterschap van bijna 4,5 jaar helemaal niet zo kort. ‘Van de huidige voorzitters van de veertien Nederlandse universiteiten zijn er slechts twee langer in functie dan ik.’

Maagdenhuis
In de Volkskrant noemde Meijer gisteren het vertrek van Louise Gunning aan de Universiteit van Amsterdam als voorbeeld. Hij hekelde de wijze waarop zij tijdens de bezetting van het Maagdenhuis tegenover Den Haag kwam te staan. De ‘politiek’ speelde mooi weer terwijl Gunning moest vallen. Haar zwanenzang – in het voorjaar van 2015 – ‘grijpt me nog steeds emotioneel aan’, aldus Meijer in de Volkskrant. ‘Er is een gevoel dat de politiek ons te gemakkelijk laat vallen.’

In een telefonische reactie op de uitspraken van Meijer, spreekt Louise Gunning de teleurstelling uit dat een academicus als Meijer het bestuur achter zich laat. ‘Er is een lange traditie dat universiteiten door academici worden bestuurd, en dat moet zo blijven.’ Gunning, zelf ook als wetenschapper doorgegroeid naar het universiteitsbestuur, vindt het hoog tijd dat de universiteiten samen het debat aangaan met Den Haag, om te komen tot een nieuw model om de universiteiten in te richten. ‘We zitten met een bestuursmodel uit de negentiende eeuw voor een universiteit die zich klaarmaakt voor de 21ste eeuw.’

Juist academici moeten bijdragen aan het debat over de nieuwe universiteit, vindt Gunning: het gaat om de samenhang tussen onderwijs en onderzoek. Laat je die in de bachelor los, en verbind je onderwijs en onderzoek vooral in de master? Moet je gaan selecteren als antwoord op de grote toestroom, zodat je de rendementseisen van nu niet meer nodig hebt? Zij noemt het ongelukkig dat bij de acties in het voorjaar van 2015 – ook in Nijmegen – die nieuwe universiteit volop aandacht kreeg, maar verzandde in een tweespalt tussen universiteitsbestuur en studenten en onderzoekers. ‘We hadden samen het debat met de politiek moeten aangaan’, zegt Gunning, die het momentum verloren zag gaan door politieke spelletjes, zowel in de Tweede Kamer als binnen de universiteiten.

‘Het wordt steeds moeilijker wetenschappers te verleiden universiteiten te besturen’

‘Juist met dat soort spelletjes moet je bij Gerard niet aankomen’, zegt Gunning. Dat er in de lente van 2015 geen doorbraak is geforceerd naar Den Haag, is volgens haar een ‘grote teleurstelling geweest’, niet alleen voor Meijer. ‘We zaten met de universiteitsbesturen op een lijn, hopelijk komt er een nieuw moment om het debat aan te zwengelen.’ Haar roep om een academicus als voorzitter is een lastige, beseft ze. ‘We zitten in een tijdperk waarin het steeds moeilijker wordt wetenschappers te verleiden om universiteiten te besturen.’

Balkenendenorm
Een minder fundamenteel bezwaar over Den Haag is het door het kabinet opgelegde salarisplafond, de zogeheten Balkenendenorm die ook de bestuurders van universiteiten bindt aan een wettelijk inkomensplafond. Niet de eerste reden om te vertrekken, zei Meijer in de Volkskrant, maar ‘het wordt vanzelf een onderwerp’ als je werk niet zo mooi uitpakt.

Werkt Den Haag de bestuurlijke duiventil aan universiteiten inderdaad in de hand? De vereniging van universiteiten noemt dit beeld te eenzijdig, aldus de VSNU-woordvoerder. Hij legt uit dat bestuursperiodes aan universiteiten aan termijnen zijn gebonden, vaak van vier jaar. ‘Er zijn afgelopen jaren weliswaar veel bestuurders vertrokken, maar de hoofdoorzaak is volgens ons niet het uitblijven van waardering uit Den Haag.’

Het inkomensplafond voor universiteitsbestuurders is volgens de VSNU-woordvoerder geen reden voor vertrek, ‘al kan ik niet uitsluiten dat het voor sommigen meespeelt’. De VSNU maakt er dan ook geen punt van. Veel meer zorgen maakt de universiteitsvereniging zich over de aanstaande plannen om ook onderzoekers aan een maximumsalaris te binden. ‘Daar verzetten wij ons tegen, omdat het schadelijk is voor de instroom van internationaal talent.’