Nederlandse jihadisten, vaak van Marokkaanse afkomst, zijn zoekende naar een psychologisch evenwicht, betoogt Derksen vanmiddag tijdens het actualiteitencollege over Nederlandse ISIS-gangers. Ze zijn met de harde hand opgevoed in een samenleving die ze achterstelt. Derksen ziet de oplossing ook in het opvoedingscircuit: bij moeders en docenten.   

Hoogleraar klinische psychologie Jan Derksen ziet in zijn (neven-)functie van deskundige van de rechtbank wel jongens voorbij komen met radicaal islamitische sympathieën. Zo adviseerde hij het openbaar ministerie over de leden van de Hofstadgroep, een groep radicaal islamitische jongeren, geleid door de latere moordenaar van Theo van Gogh. ‘Ik probeer bij te dragen aan het begrip voor wat er met deze mensen aan de hand is.’

Derksens toon is mild. Hij spreekt van ‘jongeren die psychisch kwetsbaar zijn’ en ‘zoekende op het vlak van een psychologisch evenwicht’. Derksen, die vanmiddag een actualiteitencollege verzorgt, denkt dat Nederlandse jihadisten, vaak met een Marokkaanse achtergrond, kampen met een verstoorde identiteit. Een psychoanalyticus als Derksen wijst dan naar de kindertijd.

Harde hand
In veel Marokkaanse gezinnen wordt het kroost opgevoed zoals wij dat honderd jaar geleden deden, zegt Derksen: met de harde hand. ‘Liefde toon je niet. Integendeel: er is veel agressie in de opvoeding, veel lijfelijk geweld. Waardoor kinderen zich, als ze zich in de adolescentiefase losmaken van de ouders, vaak ook echt afkeren van de ouders.’ Dat Marokkaanse ouders regelmatig niet komen opdagen op ouderavonden, heeft daar ook mee te maken, denkt hij. ‘Ze hebben minder binding met hun kinderen.’

De Nederlandse samenleving, waarin Marokkanen zich makkelijk gediscrimineerd en achtergesteld voelen, voedt een al bestaand gevoel van wantrouwen, zegt Derksen. ‘De adolescent die met een gebrekkige identiteit in het leven staat en die zich verlaten, vaak ook gekrenkt en gekwetst voelt door zijn ouders, mist identificatiefiguren die voor een koers op zijn gedragskompas kunnen zorgen.’ Daar komt nog bij dat hun perspectief op een opleiding, op werk, een woning en een relatie achterblijft bij dat van hun leeftijdsgenoten. ‘We hebben Marokkaanse jongeren afgelopen decennium niet echt geholpen om een psychologisch evenwicht te vinden. Vind je het gek dat sommigen doorslaan en prompt op oorlogspad gaan?’

Een radicaal geloof kan deze jongeren een gevoel van psychologische stevigheid geven dat ze jarenlang hebben moeten missen. ‘De regels zijn helder, de koers is uitgezet, de agressie kan worden gericht en dus gereguleerd op alles wat slecht lijkt’. In feite doen jihadisten een poging tot zelfherstel, zegt Derksen.

Laten we eens energie steken in een oplossing, vindt de psycholoog. Hij denkt dan in eerste instantie aan de consultatiebureaus. ‘Geef Marokkaanse moeders voorlichting over opvoeding; over hechtingsprocessen, leerprincipes, over wat er psychologisch gebeurt in de eerste kinderjaren.’ Op school zouden docenten speciaal aandacht moeten besteden aan de identiteitsvorming van Marokkaanse leerlingen. ‘Je kunt docenten bijvoorbeeld leren hoe ze Marokkaanse leerlingen op zo’n manier kunnen bejegenen dat ze makkelijker tot een identiteitsontwikkeling kunnen komen.’

Waarom de een wel ISIS-ganger wordt en zijn buurman niet, blijft natuurlijk de vraag. ‘Waarom wordt iemand met een traumatisch leven een patiënt en een ander, met een vergelijkbare geschiedenis, niet? We weten het niet. Maar: als die jongeren waar we het over hebben zich hier geaccepteerd voelen en hier een perspectief hebben, waarom zouden ze dan naar Syrië gaan? / Martine Zuidweg 

Het Actualiteitencollege is op 2 juli van 12.45 tot 13.30 uur in de hal van het Erasmusgebouw. Polemoloog Leon Wecke spreekt voorafgaand een column uit.