Boris Konrad haalde vier keer het Guiness Book of Records met zijn extreem goede geheugen. Tegelijkertijd onderzoekt de hersenwetenschapper hoe het geheugen werkt. Vrijdag treedt hij op op het congres Bessensap in Amsterdam. Een portret van een bijzondere wetenschapper.

Hoe mooi kan het leven zijn als je in een paar seconden je muffe studentenkamer kunt verruilen voor Times Square, New York. Daar is je hotelkamer in het Novotel, met zachte lakens, een smetteloos bad, gele gordijnen en een goed gevulde ijskast. Je loopt door de lobby en als je buitenkomt sta je oog in oog met de megagrote reclameborden op het plein. Even verderop is een winkel met koffers en dáár het hoofdkwartier van Microsoft. Op het plein maakt een groepje mensen in kostuum muziek.

Hartenvrouw
Zo haarscherp heeft Boris Konrad (32), neurowetenschapper bij het Donders instituut voor hersenonderzoek, Times Square voor ogen. Hij is er jaren geleden een keer geweest, maar in zijn hoofd vertoeft hij er nog regelmatig. Als hij tenminste niet in het witte vakantiehuis uit zijn jeugd in Kroatië zit of op de Grote Markt in Nijmegen loopt, of een van de andere plekken in zijn hoofd bezoekt. De locaties maken deel uit van zijn strategie om dingen te onthouden. Namen, cijfers, kernwoorden uit een presentatie, speelkaarten. De methode is wel bekend als het geheugenpaleis (Konrad spreekt van de loci-methode).

Hoe het werkt? Je koppelt informatie, zoals de kernwoorden uit een toespraak of een studieboek,  aan een visuele route, bijvoorbeeld bij Times Square. Hartenvrouw ligt op het bed van je hotelkamer, de klaverkoning verlaat over de rode loper het hotel, enzovoort. Op het moment suprême, tijdens de presentatie of toets, hoef je in je hoofd alleen de route na te lopen. De beelden van de te onthouden kernwoorden of kaarten komen daarna als vanzelf.

Zijn baan als postdoc bij het Donders Instituut kost hem de helft van de week, de andere helft traint hij zijn geheugen of vertelt hij erover in een lezing – soms in Nederland, vaak ook daarbuiten. Hij reist nu al een jaar of tien de wereld over om deel te nemen aan de vele kampioenschappen die er zijn op geheugengebied. In het Guiness Book of Records staat Konrad vier keer vermeld. In 2008 werd hij in Bahrein wereldkampioen in het onthouden van woorden en namen. Bij de Duitse versie van Wedden dat ik het kan?! slaagde hij erin om in vier minuten de bestellingen van vijftig restaurantgasten te onthouden.

‘Ik heb een boek besteld en ben gewoon gaan oefenen’

We spreken Konrad in de kantine van het Donders instituut en spreken af dat hij op zijn moedertaal (Duits) of op Engels over zal stappen als hij er tijdens het interview niet uitkomt. Hij werkt tenslotte pas drie jaar in Nederland. Maar het blijkt niet nodig. Ook al heeft hij nooit een cursus Nederlands gevolgd. Hij leerde het zelf, uiteraard met de loci-methode.
Maar waarom zou je je geheugen trainen als alles vandaag de dag met Google is op te zoeken? Die vraag krijgt hij vaker, blijkt uit zijn snelle antwoord. ‘Als je iets opzoekt met Google, dan ben je het vaak de dag erna alweer vergeten. Wil je je kennis, zoals een stelling van een wetenschapper, echt toepassen, dus bijvoorbeeld in verband brengen met een stelling van een andere wetenschapper, dan is het wél van belang dat je die kennis een week later nog paraat hebt.’

Beste drie
Op de middelbare school onderscheidde Konrad zich op geen enkele manier van zijn mannelijke klasgenoten. Gamen was zijn hobby, aan woordjes leren had hij een pesthekel. Zonder veel uit te voeren, hobbelde hij het onderwijs door. ‘Ik behoorde niet tot de besten, maar was goed genoeg om over te gaan en mijn ouders tevreden te houden.’ Maar vlak voor het eindexamen werd hij nerveus. ‘Ik wist, zo’n eindexamen ga ik niet redden zonder te leren. Ik moest echt iets gaan verzinnen.’ Rond die tijd verscheen op de Duitse televisie een geheugenkampioen die tips gaf. Konrad probeerde ze uit en merkte dat hij beter werd in het onthouden. ‘Ik heb een boek besteld en ben gewoon gaan oefenen.’ Na zijn examens bleef hij oefenen. Iedere dag een kwartier. En met resultaat. Hij rondde in korte tijd twee opleidingen af aan de Technische Universiteit Dortmund: computerwetenschap en natuurkunde. ‘We begonnen bij computerwetenschap met zeshonderd studenten. Aan het einde behoorde ik tot de beste drie.’

‘Het leren wordt er zoveel makkelijker en ook leuker door’

In zijn studententijd hopte hij van het ene naar het andere geheugentoernooi. Steevast stond hij in de top tien van geheugenkampioenen wereldwijd. Tot voor kort. De concurrentie met Aziatische landen, zoals Mongolië en China, is groot nu in die landen de geheugenscholen als paddenstoelen uit de grond schieten. Dat zijn vaak privéscholen met goed betaalde geheugenatleten als docent. Konrad zou graag zien dat de geheugentechnieken ook voet zetten in Europa. En dan het liefst in het gewone onderwijs. Leerlingen op de middelbare scholen hebben veel baat bij de techniek als ze woordjes of formules moeten leren, daarvan is hij overtuigd. ‘Het leren wordt er zoveel makkelijker en leuker door.’
Hij geeft trainingen aan docenten via de organisatie MemoryXL, waar hij nu tien jaar voorzitter van is. Onlangs stond hij op de bühne bij Holland’s got Talent. Dé kans om een groot publiek te bereiken. Nee, bang dat hij zou afgaan was hij niet. ‘Ik ben geen supernerd die geen leven heeft en alleen maar cijfers kan onthouden.’

Zeep
De grootste bevestiging kwam dit voorjaar met een publicatie in wetenschappelijk tijdschrift Neuron. Boris Konrad en zijn collega Martin Dresler gaven proefpersonen zes weken lang een geheugentraining van dagelijks een half uur. Ook hadden ze 23 geheugenkampioenen uit de top vijftig onder de MRI-scan gelegd. Wat bleek: de breinen van de amateurs gingen na die training lijken op die van geheugenkampioenen.

Het mooie is, vertelt Konrad met een glinstering in zijn ogen: ‘Als puber had ik een ontzettende hekel aan leren, nu denk ik: leuk, ik ga Chinees oppakken!’ Daar gebruikt hij dan zijn technieken voor en daar zit ‘m meteen een groot deel van de lol. ‘Het oefenen is zo leuk. Je wekt in feite steeds een creatief proces op. Je werkt met beelden, je maakt in je hoofd telkens korte verhalen. Je denkt niet alleen maar aan cijfers als je die moet onthouden, je gaat in je hoofd naar allerlei plekken toe, plekken waar je op vakantie bent geweest of waar je hebt gewoond, plekken waar je dus positieve herinneringen aan hebt. ’

Konrad lacht. Nee, boodschappenbriefjes schrijft hij niet. ‘Boris, de zeep is op!’, roept zijn vriendin eenvoudigweg en dan geeft Konrad de zeep een plekje op een van de routes in zijn hoofd. Voor als ze zaterdag naar de winkel gaan.

Konrad spreekt vrijdag op het congres Bessensap, georganiseerd door wetenschapsorganisatie NWO en de vereniging van wetenschapsjournalisten, in de Rode Hoed in Amsterdam.

Hieronder de auditie van Boris bij Holland’s Got Talent: