Een nieuw vak bij geneeskunde gaat studenten hun inlevingsvermogen leren te ontwikkelen. Dat is ten minste het doel. Het middel: boeken. ‘Die hoofdpersoon zou zomaar eens op je spreekuur kunnen verschijnen.'

Deze zomer, tijdens een kampeervakantie, las arts-docent Remco Haringhuizen een boek dat hem op een idee bracht. Wij zijn licht van Gerda Blees vertelt het verhaal van de spirituele woongroep ‘Klank en Liefde’. De mensen uit de groep besluiten langzaam maar zeker te stoppen met eten. Het licht, de lucht en de liefde zullen genoeg zijn om hen in leven te houden. Die manier van leven wordt de oudste bewoonster van de groep uiteindelijk fataal.

Inleven

‘Dit is zó’n mooi voorbeeld van een boek waarin vanuit verschillende perspectieven wordt verteld’, zegt Haringhuizen via Zoom. ‘Daar moet ik wat mee, dacht ik op vakantie.’ De arts geeft zo’n drie dagen in de week onderwijs aan geneeskundestudenten van het Radboudumc – voornamelijk over communicatie en consultvoering.

‘Wat mij altijd geholpen heeft om me te kunnen inleven in patiënten, is verhalen lezen’, vertelt Haringhuizen. ‘Ik vind het mooi dat je in een boek iemands gedachten leest. Ik dacht: “wat nou als ik de studenten dat via literatuur probeer aan te reiken?”’

‘Wat mij altijd geholpen heeft om me te kunnen inleven in patiënten, is verhalen lezen’

Hij benaderde de Bibliotheek Gelderland-Zuid. Samen met Marjolein Hordijk, daar al twaalf jaar werkzaam als educatiemedewerker en programmamaker, zette hij een experimenteel geneeskundevak op, onderdeel van de minor ‘Kwetsbare groepen’. Hordijk en Haringhuizen willen door middel van literatuur het empathisch vermogen van hun studenten opkrikken. Vandaag is het eerste college.

Leesclubs

‘“Boeken zijn spiegels of vensters”, is een gevleugelde uitdrukking in de literatuurwereld’, vertelt Hordijk. ‘Óf je herkent jezelf in een boek, of je kunt een kijkje nemen in iemand anders’ wereld.’ Dit project zorgt voor dat tweede, denkt ze.

Hordijk en Haringhuizen maken zich geen illusies. Niet iedere student is een boekenwurm. ‘De meerderheid raakt na de verplichte leeslijst op de middelbare school geen boek meer aan’, vermoedt Hordijk. Te druk met het ontdekken van het studentenleven, of met de studie.

Maar die desinteresse wordt deels gepareerd door de vorm van het nieuwe geneeskundevak, denkt ze. De cursus bestaat uit twee bijeenkomsten en studenten krijgen de keus uit elf boeken. Hordijk geeft vandaag bij de eerste bijeenkomst een prikkelende samenvatting van ieder verhaal.

‘Studenten krijgen vervolgens ruim de tijd om het boek te lezen’, zegt Haringhuizen. De studenten die hetzelfde boek kiezen, vormen kleine leesclubs. Ze bespreken aan de hand van gesprekskaarten het verhaal. Na acht weken presenteren zij in de tweede bijeenkomst het boek en bediscussiëren wat ze hebben geleerd. ‘En dat kan een complete verandering van inzicht zijn, maar ook: niks’, zegt Hordijk.

Vlotte auteurs

Hordijk weet door haar ervaring op middelbare scholen met welke verhalen ze moet aankomen bij jongere mensen. ‘Oudere, mannelijke schrijvers doen het minder goed, blijkt uit onderzoek. Ik werk daarom veel met moderne, vlotte Nederlandse auteurs.’

Moeders van Anderen van Mirthe van Doornik staat op de lijst. Of Wij zeggen hier niet halfbroer van Henk van Straten. En Gloei, van Edward van de Vendel, een non-fictie boek vol interviews met jongeren over hun normafwijkende geaardheid of gender. ‘Zelf ben ik over Concept M van Aafke Romeijn enorm enthousiast’, vertelt Hordijk. In deze dystopische roman besluit de hoofdpersoon te stoppen met het nemen van een medicijn dat haar tegen een maatschappij-ontwrichtende ziekte beschermt. ‘Als je dit boek leest, begrijp je waarom’, zegt Hordijk.

Empathisch vermogen

Helpt lezen werkelijk het empathisch vermogen te vergroten? Ja, suggereert een overzichtsstudie uit 2016 uit Trends in Cognitive Sciences. Dat zou deels te maken hebben met het lezen zelf. De emotionele betrokkenheid die iemand met een personage krijgt, bijvoorbeeld. Ook de inhoud van een boek zou het inlevingsvermogen stimuleren – een boek laat iemand immers kennismaken met andere werelden, nieuwe overtuigingen en complexe karakters.

‘We weten nog niet of lezen bewezen empathisch maakt’

Hordijk is overtuigd. Haringhuizen is voorzichtiger. ‘We weten nog niet of lezen bewezen empathisch maakt’, zegt hij. ‘Er is wel wat wetenschappelijke literatuur die dat beschrijft. Dan zien we dat mensen na het kijken van films of het lezen van boeken meer empathisch gedrag vertonen. Dat is nog altijd iets anders dan het daadwerkelijk wórden.’ Kun je überhaupt meten hoe empathisch iemand is? Haringhuizen denkt van niet.

Dat wil niet zeggen dat studenten niets gaan opsteken van het vak. ‘Het helpt je, heel plat, gewoon al om je eens in de hoofdpersoon te verplaatsen’, aldus Haringhuizen. Neem Wij Zijn Licht. Dat boek is extra interessant, omdat het gebaseerd is op een waargebeurd verhaal van een woongroep in Utrecht.

Spreekuur

De personages in het boek zouden zomaar eens op je spreekuur kunnen verschijnen, zegt Haringhuizen. ‘Als je je dan niet inleeft denk je: “huh een woongroep, gekke mensen”. Je gaat meteen stickers plakken als dokter. Dat is heel normaal.’ In het boek blijkt een van de hoofdpersonen een moeilijke relatie te hebben met haar ouders. ‘Als je dat weet, ga je alweer anders naar haar kijken.’

‘Als arts kun je zeggen: “doe niet zo gek, ga gewoon eten want uit onderzoek weten we dat dat nodig is”’, vertelt Haringhuizen. Maar dan gaat het gesprek nergens heen, weet hij uit ervaring. Haringhuizen is ook somatisch arts bij de Pompestichting, een tbs-kliniek.

‘Ik heb patiënten in de tbs-kliniek die daar zijn omdat ze kinderen verkracht hebben. Dat is vreselijk. Maar als je doorvraagt zijn het heel vaak mensen die vroeger zelf verkracht zijn. Daarmee wil ik het niet goedpraten, maar een verhaal is vaak gelaagder dan het lijkt. Dat weten, maakt dat ik patiënten als mens kan zien en goede zorg kan leveren.’