Nu het akkoord met uitgeverij Springer helemaal rond is, voert Gerard Meijer namens de vereniging van Nederlandse universiteiten de druk op bij uitgeverij Elsevier. Hij roept op tot rebellie.

De deal over abonnementsgelden voor wetenschappelijke tijdschriften en open access met uitgeverij Springer is rond. Gisteren maakte de vereniging van Nederlandse universiteiten (VSNU) de grote lijnen van het akkoord bekend: de universiteiten betalen de komende jaren iets meer aan Springer dan zij nu doen (het precieze bedrag mogen ze niet openbaar maken). Ze krijgen daarvoor niet alleen toegang tot nagenoeg alle 1500 tijdschriften van Springer, wetenschappers hoeven ook niet meer te betalen om hun werk open access te publiceren in Springer tijdschriften. De artikelen van corresponding authors (de auteur die zijn/haar e-mailadres vermeldt in het artikel) die verbonden zijn aan Nederlandse universiteiten worden daarmee meteen wereldwijd toegankelijk voor iedereen.

Gaat Elsevier overstag?
Open access betekent dat artikelen gratis beschikbaar zijn voor iedereen. Op dit moment moeten lezers nog een abonnement afsluiten of betalen per artikel. Wetenschappers die hun eigen artikel open access willen publiceren, moeten momenteel nog een bedrag betalen aan het tijdschrift, de zogenaamde Author Publication Charges (APCs). In de nieuwe afspraken met Springer zijn die kosten voor de Nederlandse auteurs als het ware in één keer afgekocht. Springer is een van de grotere uitgevers van wetenschappelijke bladen. De vraag is of de grootste speler, Elsevier, nu ook de sprong naar open access wil wagen. Een eerdere poging om hierover afspraken te maken mislukte. Gerard Meijer is onderhandelaar namens de VSNU. ‘Elsevier denkt nog steeds dat ze niet mee hoeft in het open access-model.’

Nu er een deal is met Springer, kan de (VSNU) druk uitoefenen op Elsevier. ‘Kijk, voor Springer was het makkelijker. Die uitgeverij was al veel meer bezig met open access. Als de mensen van Elsevier slim zijn, dan werken ze mee.’ En als Elsevier niet toegeeft? ‘Dan is het dat heel jammer. Maar daar komen we ook wel overheen. Er zijn nog genoeg andere tijdschriften waarin wetenschappers kunnen publiceren. We staan hierin verenigd met alle universiteiten en academische ziekenhuizen, en ik ben er zeker van dat wij ook de steun hebben van het overgrote deel van de wetenschappers. In mijn diesrede heb ik al opgeroepen tot rebellie.’

Studenten en medewerkers van de Nederlandse universiteiten hoeven niet bang te zijn dat ze vanaf januari geen artikelen meer van Elsevier kunnen inzien, zegt Meijer. ‘Het contract wordt automatisch met een jaar verlengd op het moment dat de partijen er nog niet uit zijn. Dat is nu het geval.’ Eind januari gaan de partijen weer om de tafel. Voor Meijer is het een principekwestie. ‘Ik heb zelf gepubliceerd in verschillende tijdschriften, en mijn meest geciteerde artikel staat zelfs in een Elsevier-tijdschrift. Ik heb ook in verschillende editorial en advisory boards van Elsevier gezeten. Ik denk heel goed te weten hoe het werkt. Het huidige publicatiesysteem en het verdienmodel van de uitgevers zijn weliswaar voor laatstgenoemden uitermate profitabel, maar absurd.’

Voortrekkersrol
Universiteiten in andere landen kijken met veel interesse naar de onderhandelingen door de VSNU. ‘Nederland heeft een voortrekkersrol. Ons sterkste punt is dat onze universiteiten als één opereren. We hebben afgesproken dat we Elsevier allemaal de deur wijzen als die probeert deals te sluiten met de individuele instellingen.’ Als de VSNU Elsevier op de knieën weet te krijgen, zullen de universiteiten in andere landen zeker willen volgen. Het is dan ook de dood of de gladiolen. ‘Dit is een cruciaal moment voor ons,’ stelt Meijer. ‘Als we nu inbinden, is dat een groot verlies.’ / Jolene Meijerink