Zijn Russische achtergrond voelt 'zeer oncomfortabel', zegt Mikhail Katsnelson. De hoogleraar Theoretische vastestoffysica zit in zijn maag met de Russische inval in Oekraïne. Toch vraagt hij zich af of de boycot van Russische universiteiten veel zin heeft.

Katsnelson benadrukt hoe lastig het is voor instituties en individuele onderzoekers in Rusland om zich uit te spreken tegen het regime. ‘Soms lees je een steunbetuiging van een Russische universiteit aan de overheid. Je moet je afvragen hoe vrijwillig die tot stand komt. Vaak is het hoogst haalbare om te kunnen zwijgen over politiek.’

‘Mensen zijn bang. En met reden. Als ik nu collega’s in Rusland spreek, beperk ik me tot de wetenschap. Ik wil ze niet in gevaar brengen door over politiek te beginnen. Ik ben opgegroeid onder Breznjev, niemand hoeft mij uit te leggen hoe zij zich nu voelen.’

Lopend onderzoek

Het lopende onderzoek dat Katsnelson uitvoert met Russische collega’s gaat hij niet stopzetten. Dat is in lijn met het advies van het Nijmeegse college van bestuur om persoonlijke contacten met Russische onderzoekers voort te zetten. Wel hebben Nederlandse universiteiten al hun formele samenwerkingen met Russische en Belarussische instituten bevroren.

‘Gaat de oorlog stoppen als wetenschappelijke artikelen niet worden gepubliceerd?’

De Russisch-Nijmeegse Spinozapremiewinnaar heeft daar gemengde gevoelens bij. ‘Je kunt je afvragen of je nog wil samenwerken met mensen die openlijk en vrijwillig Poetin steunen. Ik weet eigenlijk niet wat deze boycot uithaalt. Gaat de oorlog stoppen als enkele wetenschappelijke artikelen niet worden gepubliceerd?’

‘Het gaat tegen de wetenschappelijke ethiek in om lopend onderzoek plots te stoppen vanwege de politieke situatie. Ook kun je het niet maken om collega’s als auteur te verwijderen’, zegt Katsnelson.

Russische wetenschap

De Russische wetenschap gaat deze ‘boycot’ wel overleven, denkt Katsnelson. ‘Lev Landau publiceerde zijn theory of phase transitions onder Stalins regime. Heisenberg en Von Weizsäcker bleven wetenschap bedrijven onder het naziregime. In de meest vreselijke tijden overleeft een deel van de wetenschap.’

‘We moeten het idee van een collectieve Russische schuld vermijden’

Katsnelson, die blij is dat zijn eigen kinderen nu buiten Rusland wonen, verwacht niet dat wetenschappers massaal Rusland zullen ontvluchten. ‘Dat is praktisch vaak onmogelijk. Je moet een visum hebben, je moet ergens de grens over kunnen en je moet geen familiebanden meer hebben die je aan het land binden. Veel wetenschappers zullen extreem ongelukkig zijn, maar wel in het land blijven.’

Oncomfortabel

De Akademiehoogleraar hoopt vooral dat een Derde Wereldoorlog wordt afgewend, maar zegt zich op dit gebied uiterst machteloos te voelen. Binnen de academische kring waarin hij verkeert, merkt hij niets van anti-Russische sentimenten. ‘Mijn Russische achtergrond voelt sinds de annexatie van de Krim in 2014 zeer oncomfortabel. Maar we moeten het idee van een collectieve Russische schuld vermijden. Ieder neemt zijn eigen positie in.’

Katsnelson zegt op dit moment op de automatische piloot te werken. Hij kijkt artikelen na, hij voert onderzoek uit, maar alles wat creativiteit vergt, ligt stil. In zijn hoofd is geen ruimte voor nieuwe ideeën. En ook niet voor zijn poëzie. ‘Ik ben te geschrokken.’