Actievoerders riepen onlangs universiteiten en hogescholen op om duurzamer te bankieren. Maar dat is nog niet zo eenvoudig. Hoe duurzaam is het financieel beheer van de Radboud Universiteit en hoe kan het beter?

De Radboud Universiteit heeft grote ambities als het gaat om duurzaamheid, maar dat geldt niet per se voor de banken en verzekeraars waar de universiteit bij zit. Hoog tijd om ook daar verandering in te brengen, volgens Scientists for Future, Studenten voor Morgen, de Jonge Akademie en de lokale Young Academies. Zij stuurden eind januari een brief aan alle Nederlandse universiteiten en hogescholen, waarin ze aandrongen op duurzaam bankieren.

‘Financieren van fossiele brandstoffen past niet binnen de doelstellingen van universiteiten, die dienen een maatschappelijk belang‘, zegt Marjan Smeulders, micriobioloog aan de Radboud Universiteit en mede-ondertekenaar van de brief. Smeulders maakt zich vanuit organisatie Scientists for Future NL hard voor fossielvrije financiering. ‘Een van de manieren om dat te bereiken is door via onze eigen instituten om actie te vragen. We hebben eerder bij pensioenfonds ABP gezien dat dat echt helpt.’

‘De grote financiers kunnen een grote rol spelen bij de energietransitie’

In maart 2021 deed Scientists for Future een vergelijkbare oproep om druk uit te oefenen op ABP om te stoppen met investeren in fossiele energie. Er kwam vanuit de Nederlandse universiteiten een wetenschappelijke commissie en eind 2021 kondigde ABP aan te stoppen met beleggen in producenten van fossiele brandstoffen. Banken en verzekeraars waren voor de actiegroep een logische volgende stap, vertelt Smeulders. ‘Zij zijn de grote financiers in de wereld, dus kunnen ook een grote rol spelen bij de energietransitie.’

Smeulders is absoluut niet ontevreden over wat er aan de Radboud Universiteit gebeurt op het gebied van duurzaamheid. ‘Door het nieuwe systeem van warmte-koude-opslag op een deel van de campus is het gasverbruik bijvoorbeeld al sterk verminderd. De universiteit doet al veel goed, maar het financiële beleid zouden ze nog kunnen aanpakken.’

Geen A-1 rating

Hoe ziet dat financieel beleid er momenteel uit? De universiteit heeft lopende rekeningen bij ABN AMRO, ING en Rabobank, laat programmadirecteur duurzaamheid Marije Klomp weten. Die banken komen in de Eerlijke Bankwijzer niet goed uit de bus, zeker ING scoort laag. Verzekeringen lopen bij AON, die niet in de Eerlijke Geldwijzer voor verzekeraars is opgenomen. Daarnaast maakt de universiteit gebruik van schatkistbankieren. Dat betekent dat het geld dat van de overheid komt op een rekening van het Ministerie van Financiën blijft staan. Alle transacties van en naar die rekening gebeuren via een tussenrekening van een commerciële bank waar de universiteit klant bij is.

Vanwege dat schatkistbankieren is de universiteit gebonden aan overheidsregels; bijvoorbeeld dat de tussenrekening bij een bank zit die minimaal een A-1 rating heeft. Zo’n beoordeling is een soort risicomaatstaaf, vertelt Bert Scholtens, hoogleraar duurzaam bankieren aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Het is een oordeel over het risico dat een bank niet aan haar verplichtingen kan voldoen.’ Vroeger pochte een bank nog weleens met een ‘triple A’-status, maar sinds de financiële crisis zijn alle banken gekelderd.

Duurzamere banken hebben geen A-1 rating, volgens Klomp. ‘Het is dus vooralsnog niet mogelijk om over te stappen naar een volledig duurzame financiële instelling’, mailt ze. Maar op dat vlak lijkt er goed nieuws te zijn: Scholtens wijst erop dat de Volksbank, waar ASN Bank onder valt, inmiddels wel die felbegeerde status bezit. In een update van 26 oktober 2022 kondigde ratingbureau S&P aan dat ze de Volksbank een upgrade gaven van A-2 naar A-1. Annet Les, woordvoerder van de Radboud Universiteit, noemt echter een extra hindernis waarom de Volksbank nog geen optie is: de instelling legt zich momenteel toe op individuele spaarders en MKB. Oftewel, een universiteit is een te grote klant.

Praten of weglopen

Smeulders ziet weggaan bij niet-duurzame banken en verzekeraars als het beste signaal om af te geven. Maar ze snapt dat dat niet altijd even makkelijk gaat. Niet alleen vanwege eisen vanuit de overheid, maar ook omdat er vaak meerjarige contracten lopen waar je niet zomaar onderuit komt. ‘We verwachten daarom van universiteiten vooral dat ze het gesprek aangaan, dat ze bij banken en verzekeraars aandringen op verandering.’ Zelfs als je je zakelijke relaties met geen paard in beweging krijgt, zet je in ieder geval weer even de spotlight op het probleem. ‘En als er een nieuwe aanbesteding komt aan het eind van een contract, vragen we dat de universiteit duurzaamheid in dat proces meeneemt.’

Wisselen van bank staat voorlopig niet in de planning, maar de universiteit voert volgens Klomp wel regelmatig gesprekken met bankrelaties waarin ook het thema duurzaamheid op tafel komt. Scholtens snapt die keuze voor praten in plaats van weglopen goed. ‘Bankieren draait om een vertrouwensrelatie, je gaat het voor de lange termijn aan. En als er iets in zo’n relatie is waar één van beide partijen zich zorgen over maakt, dan bespreek je dat met elkaar. Tegen een vriend die zich onprettig gedraagt zeg je niet direct: ik wil je nooit meer zien. Zo werkt dat bij dit soort zakelijke relaties ook.’ Daar komt bij dat universiteiten natuurlijk in de basis een educatieve taak hebben. ‘Dan is het logisch dat ze die educatie ook richten op hun leveranciers, om hen te heropvoeden.’

Banken staan zeker open voor dit soort geluiden, volgens Scholtens. ‘Maar er daadwerkelijk iets mee doen is een tweede.’ Hij zag afgelopen decennia weinig verschuiving richting duurzame investeringen bij niet-groene banken. ‘Je hebt te maken met twee dingen: markten en regels. Je kunt moeilijk van de markt verwachten dat die het zelfgecreëerde problemen gaat oplossen, commerciële instellingen zullen het winstprincipe altijd leidend laten zijn. Dus moet je daar overheidsregels tegenover stellen, al lukt dat ook niet altijd goed. Net zoals markten niet perfect zijn, is de regelgeving ook niet perfect.’ Daar komt bij dat de financiële sector een flinke vinger in de pap heeft. ‘Vaak is er jarenlang overlegd tussen regelmakers en de sector voordat regelgeving wordt ingevoerd.’

Beleggingen

Toch denkt Scholtens dat het kan helpen als grote klanten bij hun banken op verandering aandringen. ‘Het zou goed zijn als universiteiten dat samen doen, dan kunnen ze meer tegenwicht bieden.’ Dat is inderdaad het plan, blijkt uit reactie van UNL (Universiteiten van Nederland). Vorige week donderdag verstuurde deze landelijke koepelorganisatie van universiteiten een verzoek naar de Nederlandse Vereniging van Banken en het Verbond van Verzekeraars om over het onderwerp in gesprek te gaan, laat UNL-woordvoerder Ruben Pluyaert weten. Of dat net zo veel verandering in gang zal zetten als bij pensioenfonds ABP, moet de toekomst uitwijzen.