Nijmegen staat aan de vooravond van een groot wetenschappelijk onderzoek waarbij duizend proefpersonen een jaar lang intensief onderzocht worden: het Healthy Brain Cohort. Dit campusbrede onderzoek is in alle opzichten anders dan anders. ‘We willen beter begrijpen wat ons nu “mens” maakt’.

Het klinkt als het walhalla voor wetenschappers. Een database en biobank met meetgegevens van wel duizend mensen. Van hersenscans, genen en ontstekingswaardes tot smartwatchmetingen en koopgedrag. Met het Healthy Brain Cohort wordt dit binnenkort in Nijmegen echt realiteit. Aanstaande vrijdag presenteren de projectleiders de plannen aan andere wetenschappers tijdens een symposium op het Max Planck Instituut.

Het Healthy Brain Cohort vloeit voort uit het overkoepelende onderzoeksthema Healthy Brain van universiteit, ziekenhuis en Max Planck Instituut. Het doel van de cohortstudie is om Nijmeegse onderzoekers samen te laten werken aan de vraag wat nu een “gezond brein” maakt, legt projectcoördinator Lucy Overbeek uit. ‘We willen beter begrijpen hoe biologische factoren en omgevingsfactoren beïnvloeden hoe we denken en hoe we ons voelen en gedragen in het dagelijks leven.’

Campusbreed

Deze ambitieuze vraag kan alleen beantwoord worden als onderzoekers echt multidisciplinair samenwerken, benadrukt de gezondheidswetenschapper. ‘Daarom is dit een campusbreed project. Het Donders maakt de hersenscans, het ziekenhuis en de bètafaculteit gaan met biosamples zoals bloed aan de slag. Bij Managementwetenschappen kijken ze weer naar heel andere aspecten, zoals sociaal-economische factoren.’

Expertisegebieden worden zo daadwerkelijk samengebracht, is het idee. Overbeeks eigen multidisciplinaire achtergrond komt hierbij goed van pas – haar promotieonderzoek was een samenwerkingsproject tussen de afdelingen Pathologie, Humane Genetica en IQ healthcare. Ook daarna deed ze breed onderzoek, onder andere via Alpe d’HuZes.

Veel bestaand onderzoek is alleen op papier multidisciplinair, weet Overbeek. ‘Dan ligt de nadruk toch vooral op één vlak, zoals hersenactiviteit, en wordt er naar hooguit een of twee gedragsaspecten gekeken.’ Wat overigens niets afdoet aan monodisciplinair onderzoek, benadrukt ze. ‘Dit onderzoek is niet “beter”. We pakken het alleen anders aan.’

“Anders” betekent in dit geval bijvoorbeeld dat talentvolle jonge onderzoekers, zoals postdocs met een Veni-beurs, de spil van het project vormen. Een mix van onderzoekers van alle wetenschappelijke lagen en uit verschillende expertisegebieden werkte samen met hen de onderzoeksvragen uit. Postdocs staan wat opener voor andere manieren van wetenschap bedrijven dan bijvoorbeeld hoogleraren, was de redenering. ‘Bovendien vormen ze de perfecte schakel tussen studenten, promovendi en hoogleraren’, benadrukt Overbeek.

Publiekscampagne

De brede brainstorm resulteerde in een concrete lijst onderzoeken die aanstaande vrijdag gepresenteerd worden tijdens een symposium op het Max Planck Instituut. Met bijeenkomsten als deze hoopt Overbeek ook wetenschappers te betrekken die er tot nu toe nog weinig van mee hebben gekregen of sceptisch zijn over het project. ‘Het is een uitnodiging tot samenwerking. Onderzoekers kunnen nu nog meepraten over hoe de experimenten exact vorm krijgen. Al zullen we onvermijdelijk ook mensen moeten teleurstellen.’

Wat al wel duidelijk is dat duizend gewone burgers mee zullen doen, uit alle lagen van de Nijmeegse bevolking. Ze zullen vanaf volgend jaar geworven worden via een publiekscampagne, is het plan. Een echt populatiecohort, aldus Overbeek, waarmee je beter uitspraken kunt doen over de algemene bevolking. Aan regulier wetenschappelijk onderzoek nemen vaak alleen studenten deel.

Duizend gewone burgers zullen meedoen

Gedurende één jaar komen de deelnemers vier keer een hele dag naar de Nijmeegse campus, is de bedoeling. Ze ondergaan vervolgens verschillende tests – van hersenscans en vragenlijstonderzoek over bijvoorbeeld depressie, tot inspanningstests en bloedafname. ‘Best intensief ja, maar we willen het zo veel mogelijk op dezelfde dag plannen om mensen zo minimaal mogelijk te belasten.’ Met herhaalde metingen kunnen onderzoekers inzicht krijgen in hoe mensen over de tijd veranderen, zoals de invloed van seizoenen op stress en stemmingsklachten.

Ook de leeftijdsgroep van de deelnemers is al bekend: 30-35 jarigen. Hun hersenen zijn niet meer in ontwikkeling, maar ook nog niet aan het verouderen. Precies goed. Bovendien is het een levensfase waarin vaak stressvolle life events plaatsvinden: een huis kopen, kinderen krijgen, scheidingen. De een gaat daar beter mee om dan de ander, maar waardoor dat komt weten we niet goed, vertelt Overbeek. ‘Straks hopen we te weten te komen wat nu de rol van biologische factoren is, en wat van sociale factoren.’

Cyber Security

Overbeek acht de exercitie geslaagd als er aan het eind van het project, over vier jaar, inderdaad duizend mensen zijn gevolgd én als verschillende expertises echt zijn samengekomen in het onderzoek. Ze verwacht dat het Healthy Brain Cohort ook daarna een jarenlange bron voor nieuw onderzoek blijft. ‘De database wordt wereldwijd uniek in haar soort.’

‘Ik hoop dat over vier jaar een grote groep promovendi staat te trappelen’

De verzamelde gegevens worden na afloop dan ook beschikbaar gesteld aan onderzoekers – ‘geanonimiseerd natuurlijk, we werken samen met de Cyber Security-groep van Bart Jacobs’. Nijmeegse groepen krijgen voorrang. ‘Ik hoop dat er een grote groep promovendi staat te trappelen. Zij kunnen dan met de data hun eigen hypotheses onderzoeken.’

Overbeek hoopt vooral dat het project wetenschappers en studenten zal inspireren om over de grenzen van het eigen vakgebied heen te kijken. ‘Er blijven nog zoveel onderzoeksvragen te beantwoorden.’

Geïnteresseerde onderzoekers kunnen met Lucy Overbeek contact opnemen als ze zich willen aanmelden voor de projectpresentatie van 13 april.