De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis. En dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 6 van deze serie Science & Corona reflecteren sociaal psycholoog Esther Kluwer en ontwikkelingspsycholoog Toon Cillessen op het onderhouden van relaties tijdens de coronacrisis.

Wat gaan we aan het eind van de corona-rit meer zien: geboortes, of echtscheidingen? De grap dat veel stellen nu maar alvast een afspraak bij de echtscheidingsadvocaat kunnen boeken, is misschien flauw, maar niet helemaal gebaseerd op lucht. Want eist hele dagen op elkaars lip zitten, en dat wekenlang, niet zijn tol?

Aan de andere kant zijn sociale contacten met vrienden of familie buitenshuis juist drastisch verminderd, om over de contacten van alleenwonenden zonder relatie nog maar te zwijgen. Het roept de vraag op of de coronacrisis iets aan onze menselijke relaties verandert, en zo ja, wat?

Rennen naar papa en mama

Er bestaat eigenlijk geen onderzoek naar relaties tijdens een situatie zoals de onze, zegt Esther Kluwer, hoogleraar duurzame relaties aan de Radboud Universiteit en Universiteit Utrecht. Het is immers een vrij unieke tijd. ‘Wel is er onderzoek gedaan naar de invloed van een externe stressfactor op relaties, iets wat de huidige coronacrisis in feite is’, legt ze uit.

En dan blijkt dat zo’n externe factor als de coronacrisis als een katalysator bij relatieproblemen te werken. ‘Het versterkt gewoon iets dat al niet goed zat’, zegt Toon Cillessen, hoogleraar ontwikkelingspsychologie en directeur van het Behavioural Science Institute aan de Radboud Universiteit. Een relatie die prima in elkaar zit, zal een tijdje social distancing prima overleven, denken Cillessen en Kluwer allebei. Mensen die klein behuisd zijn, hun baan verliezen, of mensen die het al moeilijk hadden in hun relaties of gezin, hebben het nu extra moeilijk. ‘Vriendschappen of romantische relaties waarin het normaal goed gaat, kunnen wel tegen een stootje’, zegt Kluwer. ‘Als er bepaalde dingen in je relaties al niet goed zitten, ga je het extra zwaar krijgen.’

Hoe komt dat? Externe stress, of extern gevaar, beïnvloedt relaties op twee manieren, legt Kluwer uit. Allereerst roept het solidariteit op. Het externe gevaar zorgt voor de behoefte samen te zijn, en voor elkaar te zorgen. ‘Dat gevoel is aangeboren’, legt Kluwer uit. ‘Bij gevaar rennen kinderen naar papa of mama, volwassenen doen dat in feite ook. Zij rennen naar degenen met wie ze een sterke band hebben.’ Het feit dat dat niet altijd kan, maakt de situatie nu ook zo lastig, aldus Kluwer.

Het andere gevolg van stress: het kost energie. ‘Uit onderzoek is gebleken dat mensen onder stress sneller geïrriteerd zijn, minder aandacht en affectie vertonen en zich terugtrekken.’ Mensen die normaal al een kort lontje hebben, hebben nu al helemaal geen lont meer, legt Kluwer uit. ‘Dan kom je sneller in een ruzie terecht, terwijl het anders misschien bij een discussie blijft.’

Lastig voor de kleintjes

Het lijkt nogal tegenstrijdig, solidariteit en irritatie, maar dat is wel wat onderzoek in crisissituaties daadwerkelijk laat zien, zegt Kluwer. Een onderzoek uit 2002 volgde koppels tijdens de nasleep van een orkaan in South Carolina. ‘Onderzoekers zagen op de plek van de ramp een piek in zowel echtscheidingen als huwelijksvoltrekkingen’, aldus Kluwer. De stellen met goede relaties besloten te trouwen, zij met een minder goede band, overleefden de crisis niet.

Hoe zit het met vrienden die je even niet kunt zien, hetzij online? ‘Wij volwassenen kunnen prima zonder een tijdje fysiek contact met een vriend’, zegt Cillessen. Vooral in een tijd waarin online ook prima contact kan worden gehouden, legt hij uit. ‘Als je gewend bent samen te sporten en je kunt dat nu niet doen, gaat die relatie over zes maanden niet dood. Dat pak je samen weer op.’ Cillessen maakt zich veel meer zorgen over kinderen tot acht jaar. ‘Die vonden het in het begin nog spannend en leuk, maar na een paar weken niet naar school missen ze hun vriendjes’, legt hij uit. ‘Wij kunnen nog zeggen: “we zijn vrienden en we hebben zonder elkaar te zien een goede verstandhouding”. De kleintjes hebben dat cognitieve vermogen nog niet.’

Sociaal experiment

Ruimte nemen is in elke soort relatie belangrijk, benadrukken Cillessen en Kluwer allebei. Dat is voor mensen met huisgenoten, in welke vorm dan ook, op dit moment lastig. De effecten van de coronacrisis op vriendschappen met mensen waarmee je niet samenwoont, zullen eerder positief dan negatief zijn, denkt Cillessen. ‘Ik zie dat mensen elkaar online juist meer bemoedigen en ondersteunen dan normaal. Hij merkt het zelf ook. ‘Ineens krijg ik mailtjes met de vraag hoe het met me gaat, van mensen die dit normaal nooit doen.’

Blijft dat solidaire gevoel ook na de corona-tijd hangen? Dat kunnen we pas aan het eind van de rit zien. ‘Deze tijd is eigenlijk een soort sociaal experiment’, zegt Cillessen opgetogen, ‘waarvan niemand weet wat de effecten zijn’.