Het brein weet al dat je een fout dreigt te maken vóór je de fout daadwerkelijk maakt. Om uit te zoeken hoe dat precies werkt, kreeg hersenonderzoeker Mike Cohen een ERC-starting grant van anderhalf miljoen euro. Nu werkt hij nog aan de UvA, deze zomer komt hij naar het Donders Instituut.

Let er de volgende keer dat je op de fiets zit eens op hoe vaak je jezelf corrigeert. Een rukje aan het stuur, een knijpje in de handrem. Je doet het automatisch, omdat je aanvoelt dat je een fout dreigt te maken. In het brein is een patroon van elektrische activiteit te zien op het moment dat iemand op het punt staat een fout te maken, weet hersenonderzoeker Mike Cohen. ‘Een fractie van een seconde vóór de vergissing is een unieke reactie te zien. Die reactie ziet er anders uit dan wanneer we proberen een nummer te onthouden of een taal te ontcijferen. Het bijzondere patroon is telkens hetzelfde als iemand een fout dreigt te maken.’

Cohen wil uitzoeken wat er nu precies gebeurt in de hersenen op zo’n moment. En: hoe is dat signaal gerelateerd aan menselijk gedrag? Het registeren van de elektrische activiteit in het brein is niet zo moeilijk. Laat mensen een testje doen waarbij ze veel fouten maken, zoals de Stroop-test. De proefpersoon moet bijvoorbeeld op een knopje drukken als een woord in rode letters verschijnt. Staat er het woord ‘rood’ in gele letters, dan is de kans groot dat hij of zij een vergissing maakt dan wel dreigt te maken. Lastiger is het voor onderzoekers binnenin het brein te kijken. Met de ERC-grant hoopt Cohen verder te komen met het analyseren van de hersenreacties.

Leren van je fouten
Mike Cohen wil leren begrijpen hoe het hersensignaal ‘u staat op het punt een fout te maken’ is gerelateerd aan de acties die de persoon vervolgens onderneemt. ‘Maakt het bijvoorbeeld uit of je net nog een fout hebt gemaakt of dat het al drie minuten geleden is dat je je voor het laatst vergiste?’ Hij onderzoekt op die manier onder meer hoe mensen leren van hun fouten. Specifieker kijkt hij naar de theta-golven in de mediale prefrontale cortex.

Het is een illusie om met nieuwe inzichten uiteindelijk te voorkomen dat mensen in de toekomst fouten maken, aldus de onderzoeker. ‘We maken geen fouten ondanks onze intelligentie, maar juist omdat we intelligent zijn. De functie van vergissingen is dat we ervan leren, ons gedrag verbeteren.’ Denk aan een kind dat leert lopen. Zonder valpartijen kan het nooit inschatten wat de beste manier is om het ene been voor het andere te zetten.

Cohen: ‘Mensen maken duizenden keren per dag bijna-fouten. In experimenten zijn bijvoorbeeld spieractiviteiten gemeten. Je ziet hoe vaak proefpersonen per ongeluk de verkeerde hand in beweging zetten en zich razendsnel corrigeren zonder dat ze zich daarvan bewust zijn.’ Dankzij dat corrigerend vermogen komen de meeste fietsers heelhuids aan op hun eindbestemming. / Annemarie Haverkamp

Ook milieukundige Mark Huijbregts en antropoloog Anouk de Koning krijgen 2 miljoen respectievelijk 1,5 miljoen van het Europese Research Council voor nieuwe onderzoeksprojecten.